ଅଯୋଧ୍ୟା ଦୃଶ୍ୟ

ରାମ ରାଜା ହେବେ ବୋଲି ଅଯୋଧ୍ୟାନିବାସୀ,

ଆନନ୍ଦ-ସରିତ ସ୍ରୋତେ ଯାଉଛନ୍ତି ଭାସି ।

ଦ୍ୱାରେ ଦ୍ୱାରେ ରମ୍ଭାତରୁ ହୋଇଛି ପ୍ରୋଥିତ

ଲମ୍ବିଛି କୁସୁମମାଳ ହୋଇ ସୁଗ୍ରଥିତ ।

ଚିକୁର ସାଜିଛି ଚୂତପଲ୍ଲବେ ତୋରଣ,

କଳସ ରହିଛି ହୋଇ ସଲିଳ ପୂରଣ ।

ନଗରୀ ହୋଇଛି ଧ୍ୱଜମାଳ ମନୋହର,

ଧ୍ୱଜବିଶୋଭିତ ବାତେ ଉଡ଼ି ଫରହର ।

ରାଜପୁର ଅଭିମୁଖେ ଧାଇଁଛନ୍ତି ଲୋକେ,

ବଦନ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କରି ହରଷ ଆଲୋକେ ।

ଧରିଛନ୍ତି ନାନା ରଙ୍ଗ ବସନ ଭୂଷଣ,

କରୁଛନ୍ତି ପରସ୍ପର ଚିତ୍ତ ଆକର୍ଷଣ ।

ଦରିଦ୍ରଙ୍କ ଯାହା ଥିଲା ଘେନିଛନ୍ତି ଅଙ୍ଗ,

ଧନିଗଣ ଭାସୁଛନ୍ତି ରତନ-ତରଙ୍ଗେ ।

କେତେ ଶିଶୁ ଯିବାପାଇଁ କରୁଛନ୍ତି ଅଳି,

କା ଘରେ ବସନ ପାଇଁ ଲାଗିଅଛି କଳି ।

ଜନତାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଅଛି ରାଜପଥ,

ଚାଲିଛି କେ ଅଶ୍ୱେ ଗଜେ କେବା ଚଢ଼ି ରଥ ।

ହ୍ରେଷାରବ ଘଣ୍ଟିନାଦ ଘର୍ଘର ଶବଦ,

ଆନନ୍ଦେ କରୁଛି ପୁର-ହୃଦୟ ଗଦ୍‌ଗଦ ।

ଲାଭ ଆଶେ ଫୁଲ୍ଲକରି ବଦନମଣ୍ଡଳ,

ଦ୍ୱିଜଗଣ ଧାଇଁଛନ୍ତି ହଲାଇ କୁଣ୍ଡଳ ।

କେତେ ନଟୀ ଲାଗିଛନ୍ତି ଯାଇ ନୃତ୍ୟରଙ୍ଗେ,

କେତେ ଅବା ଧାଇଁଛନ୍ତି ଉଦ୍‌ବେଗର ସଙ୍ଗେ ।

ରସନା(୧) ଶବଦ ପୁଣି ନୂପୁର ନିସ୍ୱନ,

ଶୁଣି ତାଙ୍କ ପଛେ ଧାଇଁଛନ୍ତି କେତେ ଜନ ।

ଦେଖିଯିବା ପାଇଁ ଏଣେ ସରଯୂ ଆକୁଳ,

ମନ ବଳାଉଛି ଯେହ୍ନେ ଲଙ୍ଘିବାକୁ କୂଳ ।

କୁମ୍ଭ ଧରି ଆସିଗଲେ ପୁରବାମାକୁଳ,

ଅମୃତ(୨) ଯୋଗରେ ତହିଁ କଲା ଅନୁକୂଳ ।

କୁସୁମ ସୁରଭି କରି ଅଙ୍ଗ ଆଭରଣ

ବନ ଉପବନ ଲଙ୍ଘି ଆସେ ସମୀରଣ ।

ରଙ୍ଗାଧରେ ହସି ହସି ଆସନ୍ତି ଭାସ୍କର,

ରାଜାସନେ ଦେଖିବାକୁ ନିଜ ବଂଶଧର ।

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ମେଘ ଚାରୁବର୍ଣ୍ଣ ବିଭୂଷିତ,

ଆସୁଛନ୍ତି ସୁରପଥେ(୩) ହୋଇ ବିଭାସିତ ।

ରାମଶିରେ ଅଭିଷେକକରଣେ ଲାଳସୀ,

ଦେବକନ୍ୟାଗଣ ଧରି ରତନ କଳସୀ ।

ମାର୍ଗରେ ପୂରଣ କରି ମନ୍ଦାକିନୀ-ଜଳ,

ଆସୁଛନ୍ତି କି ରଥେ ବସି ଦଳ ଦଳ ?

ହରଷ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ହୃଦେ ବିହଙ୍ଗମମାନେ,

ବୃକ୍ଷେ ବୃକ୍ଷେ ମାତିଛନ୍ତି ସୁମଧୁର ଗାନେ ।

ପକ୍ଷୀବେଶ ଧରି କିବା ଅପସରାଗଣ,

ତୋଷୁଛନ୍ତି ଆସି ପୁରବାସୀଙ୍କ ଶ୍ରବଣ ।

ସର ଉନ୍ମୀଳନ କରି କମଳ-ଲୋଚନ,

ଚାହିଁବାକୁ ରାଜା ରାମ କମଳ-ଲୋଚନ ।

ରବିକର ଶାଣେ ଶୋଧି କରେ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ,

ହୃଦହାର ହିମ ବିନ୍ଦୁ ରତନ ପଟଳ ।

କୁମୁଦିନୀ କରୁ ନାହିଁ ନୟନ ମୁଦ୍ରିତ,

ତହିଁପାଇଁ ରାତିଯାକ ରହି ଅନିଦ୍ରିତ ।

ପଲାଶ ଶାଳ୍ମଳୀ ଚିତ୍ର ପରିଚ୍ଛଦ ଧରି,

ରବିରଶ୍ମି ହେମମୟ ପାଗ ଶିରେ ଭରି ।

ଗିରିଶ୍ରେଣୀ ଉପରକୁ ଟେକିଛନ୍ତି ମୁଖ,

ରାମ ରାଜବେଶ ଚାହିଁ ଲଭିବାକୁ ସୁଖ ।

ଅଚଳ ହେତୁରୁ ନିଜେ ନ ପାରିଲେ ଯାଇ,

ପ୍ରତିନିଧିରୂପେ ଦେଲେ ମୁନିଙ୍କୁ ପଠାଇ ।

ରାଜପୁରେ ଫିଟିଅଛି ଆନନ୍ଦନିର୍ଝର,

ନୂପୁର ନିକ୍ୱଣେ ପୁର ହେଉଛି ମୁଖର ।

ରତ୍ନ ବିଭୂଷଣେ ରମ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କ ବଦନ,

ପ୍ରସନ୍ନତା କରିଅଛି ତହିଁରେ ସଦନ ।

ସମସ୍ତଙ୍କ ଅଙ୍ଗେ ଶୋଭେ ମହାମୂଲ୍ୟ ବାସ,

ତରଙ୍ଗିତ ହେଉଅଛି କୁସୁମର ବାସ ।

ଦିଆନିଆ ଲାଗିଅଛି ରମ୍ୟ ଅଙ୍ଗରାଗ,

ବାଛି ବାଛି ନେଉଛନ୍ତି ଯହିଁ ଯା ସରାଗ ।

ରତ୍ନ-ଲତା ପରି ଶତ ଶତ ଯୋଷାବର,

ଘେନି, ତାରାପୂର୍ଣ୍ଣ ନଭ ସଦୃଶ ନବର ।

କୈକେୟୀର ପୁରେ କିନ୍ତୁ ରହିଛି ଯନ୍ତ୍ରଣା,

କି ଜାଣି ତହିଁରେ କିସ ଲାଗିଛି ମନ୍ତ୍ରଣା ।

ଚନ୍ଦ୍ର ରଜନୀରେ କି ତା ତମଗର୍ଭ ଦରୀ,

ରାମ-ପିତା ସାଜିଛନ୍ତି ତହିଁରେ ଶର୍ବରୀ ।

ଆନନ୍ଦ ରାଜତ୍ୱ କଲା ନବରେ ନବରେ,

ପଳାଇ ବିଷାଦ ଥିଲା ପଟହ ମୁଖରେ ।

ତହିଁ ପୁଣି ପଡ଼ିବାରୁ କଠୋର ତାଡ଼ନା,

ବିଷାଦ ଶରୀରେ ହେଲା ବିଷମ ବେଦନା ।

ଜଣ ଜଣ ଘର ଘର ପ୍ରାସାଦ ପ୍ରାସାଦ,

ଲୋଡ଼ି ସ୍ଥାନ ନ ପାଇଲା ବିପନ୍ନ ବିଷାଦ ।

ବ୍ୟବହାର-ଜୀବୀ(୧) ରୂପେ ମନ୍ଥରାକୁ ଧରି,

ଅଛି ଏହି ରାଜପୁରେ ପରବେଶ କରି ।

ଓହୋ ଅବିଳମ୍ବେ ହେବ ବିଷାଦାର ଜୟ,

ଆନନ୍ଦ ଚଉଦ ବର୍ଷ ଯିବ କାରାଳୟ ।

ପ୍ରକୃତ ଆନନ୍ଦସୀମା ଯାଉଅଛି ମାଡ଼ି,

ସୂଚୀ ଅଗ୍ର ସମ ଭୂମି ଦେଉନାହିଁ ଛାଡ଼ି ।

ନ ବାରି ଦରିଦ୍ର ଧନୀ କରୁଅଛି କୋଳ,

ଅପାମରେ କରୁଅଛି ମଦ ଦେଇ ଭୋଳ ।

ସୁସଜ୍ଜିତ ହୋଇଅଛି ଅଭିଷେକ ଘର,

ରତ୍ନସିଂହାସନ ତହିଁ ମଧ୍ୟ ମନୋହର ।

ଧବଳ ଚାମର ହେମଦଣ୍ଡ ରାଜଛତ୍ର,

ଅକ୍ଷତ ତଣ୍ଡୁଳ ଦୂର୍ବା କୁବଳୟ(୨) ପତ୍ର ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପାତ୍ରେ ଶ୍ୱେତ ପୁଷ୍ପ କର୍ପୂର ଚନ୍ଦନ,

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଆଦି ଧାତୁ ସହ ବିବିଧ ରତନ ।

ଶତ ଶାତକୁମ୍ଭ(୩) କୁମ୍ଭେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ତୀର୍ଥଜଳ,

ମୁଖେ ଧରିଛନ୍ତି ରକ୍ତ ଅସିତ କମଳ ।

ଶ୍ୱେତ ସୁରଞ୍ଜିତ ପଟ୍ଟ ଯୁଗଳ ଯୁଗଳ,

ଶ୍ୱେତ ହୟବର ପୁଷ୍ପମଣ୍ଡିତ ଧବଳ ।

ଅଳଙ୍କୃତା ସୁବସନା ପୁଷ୍ପ ସୁକୁମାରୀ,

କୁସୁମେ ଶୋଭିତ ବେଶ ଆଠଟି କୁମାରୀ ।

ଅଖଣ୍ଡିତ ବ୍ୟାଘ୍ରଚର୍ମ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଶୃଙ୍ଗ ବୃକ୍ଷ,

ଶ୍ୱେତ ଗଜରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର-ବାରଣ ସଦୃଶ ।

ମଧୁ ସର୍ପୀ(୪) ଲାଜ ଆଦି ହୋଇ ସୁସଞ୍ଚିତ,

ଯଥାସ୍ଥାନେ ହୋଇଅଛନ୍ତି ଯତନେ ରକ୍ଷିତ ।

ବସିଛନ୍ତି ବଶିଷ୍ଠାଦି ମହର୍ଷି ସକଳ,

ଋତୁଯାଜୀ ପୁରୋହିତ ସଚିବ ମଣ୍ଡଳ ।

ଅଳିନ୍ଦରେ ବସିଛନ୍ତି ସାମନ୍ତସମାଜ,

ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗେ ରାଜୁଅଛି ରତ୍ନମୟ ସାଜ ।

ତଦୁତ୍ତାରେ ବସିଛନ୍ତି ଗଣ୍ୟମାନ୍ୟଗଣ,

ପୁରବାସୀସମୂହରେ ପୂରିଛି ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ।

ସହସ୍ର ସହସ୍ର ସାଦୀ(୫) ହୋଇ ସୁସଜ୍ଜିତ,

ବେନି ଶ୍ରେଣୀ ହୋଇ ଅଗ୍ରେ ଅଛନ୍ତି ରାଜିତ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟ ପରିସ୍ତୋମେ ମଣ୍ଡି ଗଜପୃଷ୍ଠ,

ହସ୍ତିପକେ(୬) ବସିଛନ୍ତି ଗଜେ ହୋଇ ହୃଷ୍ଟ ।

କଟିତଟେ ଆସି ବାନ୍ଧି ଶୂର ଯୋଦ୍ଧାଗଣ,

କରୁଛନ୍ତି ସମୁନ୍ନତ ବକ୍ଷେ ବିଚରଣ ।

ବାଜୁଛି ଅଦୂରେ ମନ୍ଦ୍ର ଗମ୍ଭୀର ବାଜଣା,

ବାଦ୍ୟକ୍ରମେ ନାଚୁଛନ୍ତି ଦିଗେ ଦିଗଙ୍ଗନା ।

ଅଭିଷେକ ଆୟୋଜନ କିଛି ନାହିଁ ବାକି,

ଅଛନ୍ତି କେବଳ ରାମ ଆଗମନ ଟାକି ।

ବଶିଷ୍ଠ ଦେଖିଲେ ଏବେ ସମୟ ନିକଟ,

ନ କଲେ ନ ଚଳେ ତାହା ନରେଶ ପ୍ରକଟ ।

ସୁମନ୍ତ୍ର ଚଳିଲେ ତହୁଁ ବଶିଷ୍ଠ ଆଦେଶ,

ଉପଗତ ହେଲେ ଯାଇ ରାଜଦ୍ୱାରଦେଶେ ।

ଭିତରକୁ ଯାଇ ପୁଣି ପାଇ କି ଆଦେଶ,

ଶ୍ରୀରାମ ସଦନେ ଯାଇ ହେଲେ ପରବେଶ ।

ବାହାରିଲେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ରମ୍ୟ ରଥେ ବସି,

ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପ୍ରଦୋଷ ଯଥା ପ୍ରାଚୀଶିରେ ଶଶି ।

ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ ସ୍ତବପାଠ କଲେ ବନ୍ଦିଗଣ,

ଚନ୍ଦ୍ର ଦରଶନେ କି ସେ ସାଗରଗର୍ଜନ ।

ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଧଇଲେ ଚାରୁ ଧବଳ ଚାମର,

ମହୋଦଧି-ବକ୍ଷେକି ସେ ଫେନ ମନୋହର ।

କୁସୁମ ବର୍ଷଣ କଲେ ପୁରବାଳାଗଣ,

ସାଗର-ବୀଚିରୁ ଯେହ୍ନେ ଉଠେ ଜଳକଣ ।

ଜନତା ଚାହିଁଲେ ରାମେ ଅସଂଖ୍ୟ ନୟନେ,

କୁମୁଦିନୀବନ ଯଥା ଚାହେଁ ପ୍ରାଣଧନେ ।

ଦରହାସ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ରେ ସର୍ବଜନ ମନ,

ଆଲୋକିତ କରି କଲେ ଶ୍ରୀରାମ ଗମନ ।

ପିତାଙ୍କ ଭବନ ମଧ୍ୟେ ହେଲେ ଉପଗତ,

ଚାହିଥାନ୍ତି ଲୋକେ ତାଙ୍କ ଆଗମନ ପଥ ।

କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ରାମ କଲେ ଆଗମନ,

ପୂର୍ବପରି ଦରହାସମଣ୍ଡିତ ବଦନ ।

ତହିଁ ଗାଢ଼ ଗମ୍ଭୀରତା ହୋଇ ସୁବ୍ୟଞ୍ଜିତ,

କରୁଅଛି ସାଧାରଣ ମାନସ ରଞ୍ଜିତ ।

ରକ୍ତିମାରେ ମିଶି କିନ୍ତୁ ବିଷାଦାର ଛାଇ,

ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ବଦନକୁ ଦେଇଅଛି ଛାଇ ।

ନ ଚାଳି ଚାମର କରେ ମାତ୍ର’ଛନ୍ତି ବହି,

ଅନର୍ଗଳ ଅଶ୍ରୁଧାର ଯାଉଅଛି ବହି ।

ଭାବୁଛନ୍ତି ଜନେ ଏବେ ଶ୍ରୀରାମ ଆସିବେ,

ଅଭିଷିକ୍ତ ହୋଇ ରାଜ-ଆସନେ ବସିବେ ।

ବନ୍ଦିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ ଜନକ ଚରଣ,

ପିତ୍ରାଦେଶ ଘେନି କରୁଛନ୍ତି ଆଗମନ ।

ବନ୍ଦିଗଣ ସ୍ତବ ଗାନ କଲେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ,

ବାଜିଲା ବିବିଧ ବାଦ୍ୟ ବିବିଧ ରଙ୍ଗରେ ।

ତେଣେ ଭେଦି ରାଜାଙ୍କର ମହୋଚ୍ଚ ସଦନ,

ଉଠିଲା ରମଣୀକଣ୍ଠେ ମହୋଚ୍ଚ ରୋଦନ ।

କି ହେଲା କି ହୋଲା ଚକିତ ଲୋଚନେ

କୁହାକୁହି ହେଲେ ଲୋକେ ବିସ୍ମିତ ବଚନେ ।

ଶ୍ରୀରାମ ଆସନ୍ତେ କରି ଚରଣଚାରଣ,

ବନ୍ଦିଗଣ ବନ୍ଦ କଲେ ଉଚ୍ଚ ଉଚ୍ଚାରଣ ।

କ୍ରମେ ସ୍ତମୀଭୂତ ହେଲେ ବାଦ୍ୟକରଗଣ,

ଜନ କୋଳାହଳ କିନ୍ତୁ ଭେଦିଲା ଗଗନ ।

ଚାଲି ଚାଲି ଗଲେ ରାମ ସଜନୀ ସଦନ,

ତହୁଁ ପୁଣି ଚତୁର୍ଗୁଣେ ଉଠିଲା ରୋଦନ ।

ପୁଣି ଯାଇ ପ୍ରିୟତମା ବୈଦେହୀ ସମ୍ମୁଖେ,

ତାଙ୍କୁ ଘେନି ବାହାରିଲେ ଅମଳିନ ମୁଖେ ।

ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଚାଲିଥାନ୍ତି ସୁଶୀଳ ଲକ୍ଷ୍ମଣ,

ଦଶରଥ ଭବନକୁ ଗଲେ ତିନି ଜଣ ।

ବାହୁଡ଼ିଲେ ଜନକଙ୍କୁ ନବରୁ ଅଚିରେ,

ଦୁକୂଳ ବଦଳେ ଶୋଭି ମୁନିଯୋଗ୍ୟ ଚୀରେ ।

ଚାହିଁ ଲୋକେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଅବିକୃତ ଭାବ,

ମୁଖେ ମୁଖେ ବ୍ୟକ୍ତ କଲେ ‘‘ଏ କି ଏ କି’’ ରାବ ।

ଯେ ଦେଖିଲା ସେ ବୁଡ଼ିଲା ଗାଢ଼ ଖେଦରସେ,

ଜ୍ଞାନ ନ ପାରିଲା ପଶି ସେ ଘୋର ରହସ୍ୟେ ।

କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ରାଣୀବୃନ୍ଦ ଅଟ୍ଟାଳୀ ଉପରେ,

ଉଠି ଦୃଷ୍ଟିଦେଲେ ରାମ ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ର ରୂପରେ ।

ନୟନୁ ନୟନୁ ତାଙ୍କ ହୋଇ ଅଶ୍ରୁବୃଷ୍ଟି,

ବାରମ୍ବାର ରୋଧ କରି ଦେଉଥାଏ ଦୃଷ୍ଟି ।

ରାଜପୁରୁଁ ବାହାରିଲା ଦାରୁଣ ନିଃସ୍ୱନ,

ରାଜ୍ୟ ତେଜି ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଯାଉଛନ୍ତି ବନ ।

କୈକେୟୀକି ମହାରାଜ ଦେଇଛନ୍ତି ବର,

ରାଜ୍ୟେ ଅଧିକାରୀ ହେବ କୈକେୟୀକୁମର ।

ସଞ୍ଚରିଲା ସେ ଶବଦ ବଦନେ ବଦନେ,

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ପତେ ପଥେ ସଦନେ ସଦନେ ।

ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉଠିଗଲା ମହା ହାହାକାର,

ଗଣ୍ଡେ ଗଣ୍ଡେ ପ୍ଳାବିଗଲା ନେତ୍ରନୀରଧାର ।

ଉଠିଲା କ୍ରନ୍ଦନ-ଧ୍ୱନି-ଲହରୀ-ପଟଳ,

ଶୋକ-ସିନ୍ଧୁ-ବକ୍ଷେ ପୁର ହେଲା ଟଳଟଳ ।

ଭାସିଲା ସୁବର୍ଣ୍ଣମୟ ନରେନ୍ଦ୍ରଭବନ,

ସଙ୍ଗେ ଘେନି ଅଳଂକୃତ ରାଜା-ଜାୟାଗଣ ।

ଭାସିଲା ସୁରମ୍ୟ ରାଜରତ୍ନସିଂହାସନ,

ଭାସିଲା ଧବଳ ଛତ୍ର ଚାମର ବସନ ।

ରତନକିରଟୀ ହାର ହେଲେ ଭାସମାନ,

ତହିଁ ସଙ୍ଗେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣରଥ ଗଜ ଅଶ୍ୱମାନ ।

ଶସ୍ତ୍ରଧାରୀ-ଶୂରଦଳ ଭାସିଲେ ଆକୁଳେ,

ବଶିଷ୍ଠାଦି ଋଷି ବସି ଦେଖୁଥାନ୍ତି କୂଳେ ।

ବୁଝିଲେ ସଚିବବୃନ୍ଦ ସକଳ ଘଟନା,

ରାମ ଯହିଁ ଅଗ୍ରସର କେ କରିବ ମନା ।

କଲେ ମାତ୍ର କୈକେୟୀକି ସହସ୍ର ଧିଗ୍‌ଦାନ,

ବୋଇଲେ ଅଖଣ୍ଡନୀୟ ବିଧିର ବିଧାନ ।

ଗମନ୍ତେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସୀତା ସଙ୍ଗେ ରଘୁବର,

ଲୋକାରଣ୍ୟେ ଗତିପଥ ହେଲା କଷ୍ଟକର ।

ଶ୍ରାବଣ-ସରିତ-ସ୍ରୋତରୂପେ ଜନଗଣ,

ଆର୍ତ୍ତନାଦ ଛଳେ କରି ଗଭୀର ଗର୍ଜ୍ଜନ ।

ରାମ ଗତି ପ୍ରତିକୂଳେ ହେଲେ ପ୍ରବାହିତ,

ଚଳିଲେ ଶ୍ରୀରାମ ତହିଁ ଯେସନ ରୋହିତ ।

ଲୋକଦଳ ଭେଦି ଲୋକ ଦଳ ଦଳ ଆସି,

ଚାହାନ୍ତି ଶ୍ରୀରାମ ମୁଖ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରକାଶି ।

ଭସାଇ ନୟନ-ଜଳେ ସର୍ବ ଅପଘନ,

କରୁଥାନ୍ତି ରାମ ଗତିରୋଧର ଯତନ ।

ରାମ ତାଙ୍କୁ ବୋଲୁଥାନ୍ତି ତୋଳି ବେନି କର,

ପିତୃସତ୍ୟ-ପଥେ ମୋତେ କଣ୍ଟକ ନ କର ।

ପିତ୍ରାଦେଶ ପାଳିବାର ପୁତ୍ରର ଧରମ,

ସୁପବିତ୍ର ବ୍ରତ ପୁଣି ପ୍ରଧାନ କରମ ।

ସର୍ବ ଦେବତାରୁ ପିତା ଅଟନ୍ତି ପରମ,

ଏକା ପିତୃଭକ୍ତି ସର୍ବ ତପର ଚରମ ।

ସେ ମହାତପର ମୋତେ ମିଳିଛି ସମୟ,

ଶୁଭବାଞ୍ଛା କା ମୋର ବିଘ୍ନ ହେଉ କ୍ଷୟ ।

ପିତୃକାର୍ଯ୍ୟେ ଦେବା ପାଇଁ ପିତୃଦତ୍ତ ପ୍ରାଣ,

କୁଣ୍ଠିତ ଯେ ତାହାଠାରୁ କେ ଅଛି ଅଜ୍ଞାନ ।

ରାଜଭକ୍ତ ପ୍ରଜା ତୁମ୍ଭେ ରାଜାଙ୍କର ଧନ,

ରାଜକାର୍ଯ୍ୟେ ଦେଇପାର ଦୁର୍ଲଭ ଜୀବନ ।

ମଣୁଥାଅ ନୃପତିଙ୍କି ସାକ୍ଷାତ ଈଶ୍ୱର,

ସତ୍ୟଭ୍ରଷ୍ଟ, ସତ୍ୟସନ୍ଧ ନୃପଙ୍କୁ ନ କର ।

ଆଜିଠାରୁ ଏ ରାଜ୍ୟେର ଭରତ ନୃପତି,

ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ରଖ ଚିର ଅଟଳ ଭକତି ।

ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଏ ଅପ୍ରିୟ ମଧୁମୟ-ବାଣୀ,

ପ୍ରଜାବୃନ୍ଦ ଶୋକ-ସ୍ନିଗ୍‍ଧ-ହୃଦ ଦେଲା ହାଣି ।

ବୋଇଲେ, ‘‘ନୃପତ କିମ୍ପା କଲେ ଅବିଚାର,

ନାଗରୀ ବଚନେ ହେଲା ନଗରୀ ସଂହାର ।

ଅବିବେକ ନୃପ ରାଜ୍ୟେ କରିବାର ଘର,

ସସର୍ପ ଗୃହରୁ ବଳି ଅଟେ ଭୟଙ୍କର ।

ତୁମ୍ଭପରି ସୁବିବେକ କଲେ ବନେ ବାସ,

ଦୁଃଖୀ-ହୃଦେ ଦେବ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖର ଆଭାସ ।

ନିଶ୍ଚେ ରାମ ଯଦି ତୁମ୍ଭ ଯାଉଅଛି ବନ,

ଚାଲ ଆମ୍ଭ ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗେ କରୁଛୁଁ ଗମନ ।

କହି ରାମ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପୁରବାସୀ ଜନେ,

ଚଳିଲେ ବିଷାଦ-ପ୍ରେମ-ପୂରିତ-ଜୀବନେ ।

ଅସିତ ଯମୁନା ଜଳେ ଶୁଭ୍ର ଗଙ୍ଗାଜଳ-

ଆଭାନ୍ୱିତ ହେଲା ତାଙ୍କ ବଦନମଣ୍ଡଳ ।

ଚନ୍ଦ୍ର ପରିବେଶ(୧) ଚନ୍ଦ୍ର ସଙ୍ଗରେ ଯେସନ,

ରାମଚନ୍ଦ୍ରେ ବେଢ଼ି କଲେ ପ୍ରଜାଏ ଗମନ ।

ଅଟ୍ଟାଳୀ ଉପରେ ଥାଇ ପୌରନାରୀଗଣ,

ଦୀନନେତ୍ରେ କରୁଥାନ୍ତି ରାମ ନିରୀକ୍ଷଣ ।

କୁଙ୍କୁମାକ୍ତ-ଗଣ୍ଡେ ତାଙ୍କ ସାଞ୍ଜୁନାଶ୍ରୁ ଧାର,

ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ସୃଜି ମୁଖ କଲା କଦାକାର ।

ସେହି ଦୃଶ୍ୟେ ବୋଧହେଲା ଅଯୋଧ୍ୟା ନଗରୀ,

ଦୁଃଖ ଭଳି କାନ୍ଦିବାକୁ ବହୁମୁଖ ଧରି ।

ଅନୁରୂପ ଅଶ୍ରୁ କରି ଅସ୍ର(୨) ବିସର୍ଜ୍ଜନ,

ମୁଖେ ମସୀ ଘସି ଦେଲା ଆପଣେ ଆପଣ ।

ବିଟଙ୍କ(୩) ମଧ୍ୟରେ ଥାଇ ଗୃହବଧୂ ପରି,

ପାରାବତେ କାନ୍ଦୁଥିଲେ ଘୁଟୁରୁକୁ କରି ।

ବୃକ୍ଷୁଁ ବୃକ୍ଷେ ଉଡ଼ି ଅନ୍ୟ ବିହଙ୍ଗ ସକଳ,

ରାମ ଯିବା ଦିଗେ ଗଲେ କରି କୋଳାହଳ ।

ମୟୂର ମୟୂରୀ କରି ଗମ୍ଭୀର ଆରବ,

କଲେ ରାମ ସଙ୍ଗେ ବନଗମନ ଆରମ୍ଭ ।

ଗୋପବୃନ୍ଦ ଗୋଡ଼ାଇଲେ ଘେନି ଧେନୁପଲ,

ଅଗ୍ରସର ହୋଇଥାନ୍ତି ବାଛୁରୀସକଳ ।

ହୁଁ ହୁଁ ସୁଁ ସୁଁ ଶବ୍ଦ କରି ଗାଈ ଥା’ନ୍ତି ଧାଇଁ,

ସତୃଷ୍ଣ ନୟନେ ରାମ ଆଡ଼କୁ ଅନାଇ ।

ସେ ଦିଗେ ଲହଁସି(୪) ହେଲେ ତରୁ ତୃଣମାନ,

ସେ ଦିଗେ ସରଯୂସ୍ରୋତ ହେଲା ଧାବମାନ ।

ମାର୍ଜାରୀଏ ଘରେ ଘରେ କଲେ ଘୋର କଳି,

ପୁର ଛାଡ଼ି ରାମ ସଙ୍ଗେ ଯିବା ପାଇଁ ଚଳି ।

ତାଙ୍କ କଳି ଶୁଣି ପୋଷା ବିହଙ୍ଗମଗଣ,

ବନ ଯିବା ପାଇଁ କଲେ ପଥ ଅନ୍ୱେଷଣ ।

ଏମନ୍ତେ ନଗରେ ହେଲା ମହାକୋଳାହଳ,

ଏକା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ବିକଳ ।

ରାମ ରାଜସିଂହାସନ କରି ବିସର୍ଜନ,

କରିବାକୁ ବିମାତାର ତୋଷ ବିବର୍ଦ୍ଧନ ।

ବିମାତା ବଦନୁ ଶୁଣି ପିତାଙ୍କ ଆଦେଶ,

ଗହନ-ଗମନ କଲେ ଧରି ଯୋଗୀବେଶ ।

ରାଜପୁର ରାଜସୁଖ ବିଷ ତୁଲ୍ୟ ମଣି,

ପତିଙ୍କ ପୟରସେବା ସ୍ୱର୍ଗସୁଖେ ଗଣି ।

ପତିଭକ୍ତି ପରାୟଣା ଜନକ ନନ୍ଦିନୀ,

ହେଲେ ପ୍ରାଣପତିଙ୍କର କାନନସଙ୍ଗିନୀ ।

ରଖିବାକୁ ଭବେ ଭ୍ରାତୃଭକ୍ତିନିଦର୍ଶନ,

ଅକପଟ ସଉଭ୍ରାତ୍ର କରି ପ୍ରଦର୍ଶନ ।

ବିପଦବାନ୍ଧରୂପେ ସେ ସଙ୍ଗେ ଗମନ,

କଲେ ବିମାତାଙ୍କ ସୁତ ଅନୁଜ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ।

ପୁତ୍ରଶୋକେ ପ୍ରାଣ ଦହି ରାଜା ଦଶରଥ,

ସତ୍ୟବୀର ସତ୍ୟବର ଚଢ଼ି ଦିବ୍ୟରଥ ।

ଫଳାଇ ତପସ୍ୱୀ-ଶାପ ପବିତ୍ର ଜୀବନେ,

ଦିବ୍ୟଦେହେ ବିଜେକଲେ ଅମରଭୁବନେ ।

ପୁତ୍ର ଯା’ର ପିତ୍ରାଦେଶ ପାଳନେ ତତ୍ପର

ସ୍ୱର୍ଗ ସିଂହାସନ ତାର କେତକ ମାତର ?

ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ପଣ ଦେଖି ଅଟଳ ଅଚଳ,

କୈକେୟୀନନ୍ଦନ ବୀର ଅଗ୍ରଜବତ୍ସଳ ।

ହୋଇ ରାଜସୁଖ ରାଜଭୋଗରୁ ବିରତ,

ଯୋଗୀବେଶେ ନନ୍ଦୀଗ୍ରାମେ ରହିଲେ ଭରତ ।

ରାମ ହେଲେ ବନବାସୀ ସ୍ୱାମୀ ହେଲେ ନାଶ,

ପୁତ୍ରର ହିଁ ଯୋଗୀବେଶ ନନ୍ଦୀଗ୍ରାମେ ବାସ ।

ରାଜନବରର ଶତ ଶତ ରାଣୀ ମୁଖେ

କ୍ରନ୍ଦନ କୈକେୟୀ ଚାହିଁ ବୁଡ଼ିଗଲା ଦୁଃଖେ ।

ହୃଦୟକନ୍ଦରେ ତାର ଅନୁତାପାନଳ,

ପ୍ରଧୂମିତ ହୋଇ କଲା ଜୀବନ ବିକଳ ।

ଲଗାଇଲେ ହୁତାଶନ ପଡ଼ୋଶୀ ଭବନେ,

ନିଜ ଗୃହ ଦହେ ଏହା ନ ଥିଲା ତା ମନେ ।

ରାଣୀମାନଙ୍କର କରୁ ଯାଇଛି କଙ୍କଣ(୧)

ନୟନରେ ଅବିରତ ହୋଇଛି କଙ୍କଣ ।

ଲଲାଟରେ ନାହିଁ ଆଉ ସିନ୍ଦୂରର ବିନ୍ଦୂ,

ବିଷାଦ-ଝଟିକାକୂଳ ମୁଖ ଶୋଭା ସିନ୍ଧୁ ।

ପୁତ୍ରର ବିରହ ପୁଣି ସ୍ୱାମୀର ବିରହ,

କୌଶଲ୍ୟା-ହୃଦୟ ଦାହ କରେ ଅହରହ ।

ମନ ଦୁଃଖ ମନେ ମାରି ସୁମିତ୍ରା ସଜନୀ,

ନିକଟେ ତାଙ୍କର ଥାନ୍ତି ଦିବସ ରଜନୀ ।

ସର୍ବ ରାଣୀ ଧରିଛନ୍ତି ବିଧବାର ବେଶ,

ରାମ ହେତୁ ସଭିଙ୍କର ହୃଦୟରେ କ୍ଳେଶ ।

ନାହିଁ ଆଉ ଚିତ୍ରବାସ ଚାରୁ ଅଳଙ୍କାର,

ବାହାରୁଛି ସମସ୍ତଙ୍କ ମୁଖୁଁ ହାହାକାର ।

ରାଜପୁର ହୋଇଥିଲା ବସନ୍ତ-କାନନ,

ହସୁଥିଲା ପୁଷ୍ପରୂପେ ରାଣୀଙ୍କ ଆନନ ।

ରାମ ତହିଁ ଚନ୍ଦ୍ର, ସୀତା ଚନ୍ଦ୍ରିକା ସୁନ୍ଦର,

ଖେଳୁଥିଲେ ସଉମିତ୍ରି ହୋଇ ପିକବର ।

ମନ୍ଥରା-ମନ୍ତ୍ରଣା-ମେଘ ଆସି ଅକସ୍ମାତ,

ସବୁ ନଷ୍ଟ କଲା କରି କରକା ବିଘାତ ।

ନାହିଁ ଚନ୍ଦ୍ର ନାହିଁ ଆଉ ଚନ୍ଦ୍ରିକାର ଛଟା,

ଘୋଟିଛି କେବଳ ଗାଢ଼ ବିଷାଦାର ଘଟା ।

ଶୁଭୁ ନାହିଁ କୋକିଳର ମଧୁର କୂଜନ,

ନଷ୍ଟଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି ମନୋହର ବନ ।

ଆଶା ଥିଲା କୈକେୟୀର ରାଜସିଂହାସନେ

ଭରତ ବସିବ ନିଶ୍ଚେ, ପ୍ରସନ୍ନ ବଦନେ ।

ଭରତ-ଭାବିନୀ ହେବ ପାଟମହାଦେଈ,

ଆନନ୍ଦେ ମଜ୍ଜିବ ନିଜେ ମନ୍ଥରାକୁ ନେଇ ।

ଅଇଲା ବିଷାଦ-ସିନ୍ଧୁ-ତରଙ୍ଗ ପ୍ରବଳ,

ଆଶା-ବାଲିବନ୍ଧ ଶିରେ ମାଡ଼ିଗଲା ଜଳ ।

ଯେଉଁ ପୁର ହୋଇଥିଲା ଆନନ୍ଦର ଘର,

ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲା ଯହିଁ ଶୋଭା ନିରନ୍ତର ।

କାମିନୀ-କୋମଳ-କଣ୍ଠ-ମଧୁର-ସଙ୍ଗୀତ,

କଲ୍ଲୋଳିତ ହୋଇ ଯହିଁ ମୋହୁଥିଲା ଚିତ୍ତ ।

ବାଜି ଯହିଁ ମନୋମୁଗ୍‌ଧକର ବାଦ୍ୟମାନ,

ଅମୃତରେ ଅଭିଷିକ୍ତ କରୁଥିଲା ପ୍ରାଣ ।

ଅଗୁରୁ ଧୂପର ଘଟା କୁସୁମର ବାସ,

ଆମୋଦିତ କରୁଥିଲା ଯେ ପୁର ଆକାଶ ।

ସେ ପୁରେ ପୂରିଛି ଆଜି କେବଳ ବିଷାଦ,

ସୁଖ ନାହିଁ ଶାନ୍ତିନାହିଁ ନାହିଁ ହର୍ଷନାଦ ।

ରମଣୀ ନୂପୁରଧ୍ୱନି ଶ୍ରବଣଦୁର୍ଲ୍ଲଭା,

ରାଜଯୋଷା କେଶେ ଆଉ ନାହିଁ ପୁଷ୍ପଗଭା ।

ଯୋଗୀ ଭିଖାରିଏ ରାମମାତା ପାଶେ ଆସି,

ଭିକ୍ଷା ନେଇଯାନ୍ତି ରାମ ମଙ୍ଗଳ ମନାସି ।

ଯୋଗୀ ବନବାସୀ ଦେଖି ଶ୍ରୀରାମଜନନୀ,

ଦିଅନ୍ତି ବାଞ୍ଛିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ପୁତ୍ର ପ୍ରାୟେ ମଣି ।

ପଚାରନ୍ତି ବାବା, ତୁମ୍ଭେ ବାସ କର ବନେ,

ଖାଇବାକୁ କି କି ଦ୍ରବ୍ୟ ମିଳଇ କେସନେ ?

ପ୍ରାଣ କି ବଞ୍ଚଇ ବାବା, ଫଳମୂଳ ଖାଇ,

ତାହାହେଲେ ନଗରକୁ ଆସନ୍ତ କିପାଇଁ ?

ବର୍ଷା ଶୀତ ଆତପରେ ରହୁଥିବ କ୍ଳେଶେ,

କି ଉପାୟ କରିବ ବା ଘୋର ବନଦେଶେ ?

କି କାରଣେ ବନେ ରହ ନଗରେ ନ ଆସି,

ବିମାତା କି ହରିନେଲଶ ତୁମ୍ଭ ସୁଖରାଶି ?

ହେଉଥିବ ତୁମ୍ଭ ମାତା ହୃଦୟ ଆକୁଳ,

ଘର ଛାଡ଼ି କିମ୍ପା ଆଶ୍ରା କଲ ତରୁମୂଳ ।

ଏରୂପେ ସସ୍ନେହେ ସ୍ମରି ନାନା କଷ୍ଟମାନ,

ବିବିଧ ପଦାର୍ଥ ତାଙ୍କୁ କରନ୍ତି ପ୍ରଦାନ ।

ଛତ୍ର ଉପାନହ ଚାରୁ ଶୀତହର ବାସ

ଦିଅନ୍ତି, କରାଇ ଆଗେ ଦିବ୍ୟ ଅନ୍ନ ଗ୍ରାସ ।

ବୋଲନ୍ତି ଏ ଦ୍ରବ୍ୟମାନ ଥାଏ ଯଦି ମନା,

ଅନୁରୋଧ ରଖି ଘେନ ନ ହୋଇ ବିମନା ।

ବାତ୍ସଲ୍ୟ-ମମତା-ମିଶା ସେ ମିଷ୍ଟ ବଚନ,

ଆନନ୍ଦେ ବୁଡ଼ାଇ ଦିଏ ନେବା ଲୋକ ମନ ।

ଅଯାଚିତ ଭାବେ ହୁଏ ଏ ସକଳ ଦାନ,

ସବୁ ଦାନଠାରୁ ଏହି ଦାନହିଁ ପ୍ରଧାନ ।

ବନବାସୀ ପଡ଼ିଗଲେ କୌଶଲ୍ୟା-ନୟନେ,

ରାମ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପଡ଼େ ହୃଦୟେ ଦର୍ପଣେ ।

କୌଶଲ୍ୟା-ନୟନେ ରାଜବିଭବ ସକଳ,

ରାମ-କଷ୍ଟ ସ୍ମୃତିପଥ କରନ୍ତି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ।

ରତନ ପଲ୍ୟଙ୍କ ଦେଖି ପଲ୍ଲବ ଆସନ,

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପାତ୍ରମାନ ଦେଖି ପତ୍ରର ବାସନ ।

ହର୍ମ୍ମ୍ୟ ଦେଖି ତରୁତଳ ନିତି ପଡ଼େ ମନେ,

ସେ ସକଳ ଦୁଃଖଦାୟୀ ହୁଅନ୍ତି ଜୀବନେ ।

ବୃକ୍ଷମୂଳେ ବାସ ପତ୍ରପାତ୍ରର ଆହାର,

ଭୂମିରେ ମସିଣା ଶେଯରୂପେ ବ୍ୟବହାର ।

କଲେ, ତାର ଉପଶମ ହୁଏ କିଛି ଦୁଃଖ,

ପୁତ୍ର ଯା’ର ବନବାସୀ କାହିଁ ତାର ସୁଖ ।

ସମୟେ ସମୟେ ଆସି ବିରଞ୍ଚିତନୟ,

ବଖାଣନ୍ତି ପୁରାଣର କଥା ମଧୁମୟ ।

ଧାର୍ମିକ କିପରି ଧର୍ମ ରଖେ ପ୍ରାଣପଣେ,

ଧର୍ମ ପାଇଁ ଦୁଃଖରାଶି ସୁଖ ବୋଲି ମଣେ ।

ଧାର୍ମିକକୁ ଯେଉଁ ପରି ରଖଇ ଧରମ,

ଆଖ୍ୟାନରେ ଥାଏ ତାଙ୍କ ତହିଁର ମରମ ।

ସେ ସକଳ କଥା ଶୁଣି ଶ୍ରୀରାମଜନନୀ,

ଧରମକୁ ଧ୍ୟାୟିଥାନ୍ତି ଦିବସ-ରଜନୀ ।

ବୋଲୁଥାନ୍ତି ହେ ଧରମ ବିଶ୍ୱମୂଳାଧାର,

ତୁମ୍ଭରି ଆଜ୍ଞାରେ ଗତି ରବି ଚନ୍ଦ୍ରମାର ।

ହୋଇ ତୁମ୍ଭ ବଚସ୍କର ଗ୍ରହତାରାଗଣ,

ନିତି ନିତି କରୁଛନ୍ତି ଗଗନ ଭ୍ରମଣ ।

ତୁମ୍ଭରି ଆଦେଶ ଏକା ବରଷଇ ଜଳ,

ବସୁନ୍ଧରା ଦେଉଛନ୍ତି ନାନାବିଧ ଫଳ ।

କାଟି ଦେଇଅଛ ଯେଉଁ ଅମେଣ୍ଟନ ଗାର,

ନ ଲଙ୍ଘଇ କେବେ ମହାଊର୍ମି ପାରବାର ।

ଆଶ୍ରିତବତ୍ସଳ ବାନା ବହିଅଛ କରେ,

ତୁମ୍ଭକୁ ଯେ ଆଶ୍ରା କରେ ସଙ୍କଟରୁ ତରେ ।

ପିତୃସତ୍ୟ ପାଇଁ ମାନି ବିମାତା ବଚନ,

ମୋ ପ୍ରାଣପ୍ରତିମ ରାମ ଯାଇଅଛି ବନ ।

ପତିପଦସେବା ପାଇଁ ଜନକ-ନନ୍ଦିନୀ,

ବନବାସେ ହୋଇଛନ୍ତି ତା ଦୁଃଖଭାଗିନୀ ।

ଅଗ୍ରଜସେବାକୁ ମଣି ସୁପବିତ୍ର ଧର୍ମ,

ଲକ୍ଷ୍ମଣ ମୋ କରିଛି ତା ଜୀବନର କର୍ମ ।

ତୁମ୍ଭରି ଚରଣେ ମୋର ସୁଦୃଢ଼ ଭରସା,

ବିଖଣ୍ଡନ କରେ ତାଙ୍କ ସର୍ବ ମନ୍ଦ ଦଶା ।

ଧର୍ମସେବା ବ୍ରତ ରାଣୀ କରିଥାନ୍ତି ମୂଳ,

ଧର୍ମସେବା ପାଇଁ ତୋଳି ନିଜ ହସ୍ତେ ଫୁଲ ।

କରିବାକୁ ଧର୍ମଦେବ ମାନସ ତର୍ପଣ,

ଅର୍ଘ୍ୟ ସହ ନିତ୍ୟ ତାହା କରନ୍ତି ଅର୍ପଣ ।

କେବେ ଉପବନେ କେବେ ସରଯୂର କୂଳେ,

ବୁଲି ବୁଲି ତୋଳୁଥାନ୍ତି କୁସୁମ ଆକୁଳେ ।

ପୁଷ୍ପ ତୋଳି ତୋଳି ଯାନ୍ତି ବହୁ ଦୂର ଚାଲି,

ରାମ ମୋର ଆସୁଥିବ ଅବା ବୋଲି ଭାଳି ।

ଯେଉଁ ମାର୍ଗେ କରିଥିଲେ ଶ୍ରୀରାମ ଗମନ,

ସେହି ମାର୍ଗ ଦେଖିବାକୁ ସବୁବେଳେ ମନ ।

ନ ଭେଟି କୁମର ପୁଣି ଆସନ୍ତି ଲେଉଟି,

ପାଦପମୂଳରେ ବାରମ୍ବାର ବସି ଉଠି ।

ଗହଣରେ ସଖୀଗଣ ଥାନ୍ତି ଅନୁସରି,

ରାଣୀଙ୍କି ବାରଣ କେହି ନ ପାରନ୍ତି କରି ।

କେହି ଯଦି ବୋଲେ ମୁହିଁ ଆଣିଦେବି ଫୁଲ

ବୋଲନ୍ତି ମହିଷୀ ତା ମୋ ଧର୍ମପ୍ରତିକୂଳ ।

କାୟ-ମନ-ବଚନର ଏକତା ନ ଥିଲେ,

ପରହସ୍ତ ଧରମରେ ଫଳ ନାହିଁ ତିଳେ ।

କବେ ଅବା ହୋଇ ଜମ୍ବୁବନକୁ ବାହାର,

ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଜମ୍ବୁ କରନ୍ତି ଆହାର ।

କେବେ କେବେ ଉଠି ଉଚ୍ଚ ଅଟ୍ଟାଳୀ ଉପରେ,

ମାନସ ନିବେଶ କରି ଶ୍ରୀରାମ ରୂପରେ ।

ନିବେଶନ୍ତି ଦୃଷ୍ଟି ରାମ ଗମନ-ଅୟନେ,

ଦେଖନ୍ତି ଶ୍ରୀରାମ ରୂପ ମାନସ-ନୟନେ ।

ପ୍ରାବୃଟରେ ପଡ଼େ ଯେବେ ବରଷାର ଧାର,

କୌଶଲ୍ୟା-ନୟନୁ ଝରେ ଲୋତକ ଆସାର ।

ଦୃଷ୍ଟିଧାରେ ଚଉଦିଗ ଦିଶେ ଅନ୍ଧାକାର,

ନ ଦିଶଇ ପାଶେ ଥିବା ତରୁର ଆକାର ।

କେତେବେଳେ ଦିଶେ ତାଙ୍କ କଳ୍ପନାରେ ଦେଶେ

ରାମ ଛନ୍ତି ତରୁ ତଳେ ଯୋଗୀବର ବେଶେ ।

ଜାନକୀ ସହିତ ତାଳପତ୍ର ଛତ୍ର ଧରି,

ବୃଷ୍ଟି-ଜଳ-ସ୍ରୋତେ ପାଦପଦ୍ମ ମଗ୍ନ କରି ।

ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ରାଜଛତ୍ର ରାଜସିଂହାସନ,

ରାଜଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଏଣେ ଦିଅନ୍ତି ଦର୍ଶନ ।

ଦୃଶ୍ୟ ଯୁଗ ଯୁଗପତ ହୃଦେ ହୋଇ ଠିଆ,

ବହ୍ନିରୂପେ ଦହୁଥାନ୍ତି ରାମେ-ମାତା-ହିଆ ।

ରଜନୀ ଯେ କାଳେ ମେଘମାଳେ ଭୟଙ୍କର,

ତିମିରହିଁ ହୋଇଥାଏ ଗାଢ଼ୁଁ ଗାଢ଼ତର ।

ଚମକି ଚପଳା କରି ଛାତି ଚମକିତ,

ବଜ୍ରନାଦ ଛାଡ଼ି ହୋଇଯାଏ ତିରୋହିତ ।

ପୁଣି ଆସି ପୁଣି ନାଦ ଛାଡ଼େ ଘୋରତର,

କମ୍ପାଏ ଗଗନ ବନ ମହୀ ମହୀଧର ।

ଦିଗୁଁ ଦିଗନ୍ତର ଭେଦି ଚଳେ ଘଡ଼ି ଘଡ଼ି,

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ଉଠୁଥାଏ ଦର୍ଦ୍ଦୂରଙ୍କ ରଡ଼ି ।

ଶିଶୁ ଥାଏ ଭୟେ ମାତୃକୋଳକୁ ଆଦରି,

ଘରେ ଜନେ ଲୁଚୁଥାନ୍ତି କୁଳିଶକୁ ଡରି ।

ଘରେ ଘରେ ବଦ୍ଧ ଥାଏ ସଭିଙ୍କର ମନ,

ପ୍ରାଙ୍ଗଣକୁ ସୁଦ୍ଧା କେହି ନ କରେ ଗମନ ।

ସେତେବେଳେ ରାଣୀ ରାମରଜନୀ ହୃଦୟ,

ବନେ ବନେ ଭ୍ରମୁଥାଏ ଆକୁଳ ଅଥୟ ।

କେତେବେଳେ ଭେଟେ ରାମ ପର୍ବତକନ୍ଦରେ

କେତେବେଳେ ବନେ ପର୍ଣ୍ଣକୁଟୀର ଭିତରେ ।

ଉଦିଲେ ବାସବ-ଧନୁ ନବ ନୀଳ ଘନେ,

ଚାପଧାରୀ ରାମ ଶ୍ୟାମମୂର୍ତ୍ତି ପଡ଼େ ମନେ ।

ନିଦାଘେ ଯେ କାଳେ ଭାନୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ କିରଣ,

ଅବନୀ ଉପରେ କରୁଥାନ୍ତି ବିକିରଣ ।

ଜଳ ତାପେ ମୀନଗଣ ବ୍ୟାକୁଳ ଜୀବନ,

ପାଟି ମେଲି କୁଞ୍ଜେ ଲୁଚିଥାନ୍ତି ଖଗଗଣ ।

ସେକାଳେ କୌଶଲ୍ୟା ମନ ବୁଲି ବନ ବନ

କରୁଥାଏ ପୁତ୍ର ପୁତ୍ରବଧୂ ଅନ୍ୱେଷଣ ।

ନିର୍ଝର-ଶୀକର-ସ୍ନିଗ୍‍ଧ-ନିକୁଞ୍ଜ-ସଦନେ,

ଘନ-ପର୍ଣ୍ଣବଟ ତଳେ ନିବିଡ଼ ଗହନେ ।

ନ ଭେଟି ଳେଉଟି ଆସେ ହୋଇ କ୍ଳାନ୍ତଶ୍ରାନ୍ତ,

ଦୁଃଖ-ଜଳଧିରେ ହୁଏ ନାବିକ ଦିଗ୍‌ଭ୍ରାନ୍ତ ।

ବସନ୍ତେ ବଲ୍ଲରୀ ହେଲେ ନବପଲ୍ଲବିତ,

ପ୍ରମଦ ଉଦ୍ୟାନ ହେଲେ କୋକିଳକୂଜିତ ।

ମାଧବୀ-ମଣ୍ଡପ ହୋଇ କୁସୁମ-ମଣ୍ଡିତ,

ଭ୍ରମର ଭ୍ରମଣେ ଯେବେ ହୁଏ ବିଲୋଡ଼ିତ ।

ପଲ୍ଳବ-ଅଧରା ସୀତା ମଧୁରବଚନା,

ମନୋହର ତାଙ୍କ ପୁଷ୍ପ-ଭୂଷଣ-ରଚନା ।

ରଞ୍ଜନ ଅଞ୍ଜନାଞ୍ଚିତ ନୟନ ତାରକ

ହେଉଥାନ୍ତି କୌଶଲ୍ୟାର ସ୍ମୃତି-ବିସ୍ଫାରକ ।

ଚଇତ୍ର ଆସିତେ ଯେଉଁ କାଳେ ସୁଧାକର,

ପୁଷ୍ୟା-ଭବନକୁ ଆସି ହୁଅନ୍ତି ଭାସ୍ୱର ।

କୌଶଲ୍ୟାର ଶୋକସିନ୍ଧୁ ହୋଇ ଉଦ୍‍ବେଳିତ,

ତରଙ୍ଗରେ କରେ ଜ୍ଞାନ-ପୁଳିନ ପ୍ଳାବିତ ।

ବୋଲନ୍ତି ଏ ଦିନେ ମୋ ରାମରତନ,

ମଣ୍ଡିବାର କଥା ଥିଲା ରାଜସିଂହାସନ ।

ରାଜଛତ୍ରେ ରାମ ହୋଇଥାନ୍ତି ସୁଶୋଭିତ,

ଶିରେ ହୋଇଥାନ୍ତା ରାଜ-ମୁକୁଟ ରାଜିତ ।

ରାଜପରିଚ୍ଛଦ ରତ୍ନ ଆଭରଣମାନ,

ଶ୍ରୀରାମର ଅଙ୍ଗେ ହୋଇଥାନ୍ତେ ଶୋଭମାନ ।

ନୀରାଜନା ବେଳେ ତାର ବଦନମଣ୍ଡଳ,

ରତ୍ନ କିରଣରେ ଦିଶୁଥାନ୍ତା ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ।

ଭାବୁଥିଲି ରାମ ହେବ ଭୁବନମଣ୍ଡନ,

କରିବ ପ୍ରକୃତିପୁଞ୍ଜ-ବିପଦ ଖଣ୍ଡନ ।

ଏହି ଆଶା ମୋ ହୃଦୟ-ଉଦ୍ୟାନ-ରୋପିତ

ହୋଇଥିଲା ପଲ୍ଲବିତ ପୁଣି କୁସୁମିତ ।

ଫଳିବାର କାଳେ ତାକୁ ଚରିଦେଲେ ମିଶି,

ମନ୍ଥରା-ଛାଗୀର ସହ କୈକେୟୀ-ମହିଷୀ ।

ରାଜା କି ହୁଅନ୍ତା ରାମ ହେଲା ନିର୍ବାସିତ,

ବିଧାତାର ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତା ହେଲା ଫଳିତ ।

ସେହି ରାମ ଚିତ୍ରକୂଟେ ହେଲା ପ୍ରଦର୍ଶିତ,

ତରୁତଳେ ଜଟା-ଶିର ବିଭୂତି-ଭୂଷିତ ।

ବାପଧନ, ବନ ଗଲୁ ଜନକ ଆଜ୍ଞାରେ,

ମାତାର ଦଶାକୁ କିପାଁ ନ ଚାହିଁଲୁ ବାରେ ।

ଜୀବନ ଛାଡ଼ିଲେ ପିତା ତୋହରି ବିରହେ,

ନ ଦେଖିଲୁ ମୁଁ ଦୁଃଖିନୀ କି ଦୁଃଖରେ ରହେ ।

ଜନକ ତୋ ଦେଖୁଥିବେ ଶୂନ୍ୟେ ଥାଇ ତୋତେ,

ସେ ଭାଗ୍ୟ ତ ହେଲା ନାହିଁ କ୍ରୂର ବିଧି ମୋତେ ।

ନାହିଁ ପରେ ମୋର ପୂର୍ବ ତପସ୍ୟାର ବଳ,

ପାପଭୋଗ ପାଇଁ ପ୍ରାଣ ଧରିଛି କେବଳ ।

ଶେଷ ଜୀବନରେ ପାଇ କୁମାରରତନ,

କରିଥିଲି ପ୍ରାଣଠାରୁ ଅଧିକ ଯତନ ।

ତାକୁ ବନେ ପେଷି ମୋତେ ରଖାଇଛି ଘରେ,

ହୋଇଛି ସୁନ୍ଦର ଏହା ବିଧି ବିବେକର ।

ଦେହ ମାତ୍ର ଘରେ ଅଛି ତୋଠାରେ ଜୀବନ,

ବେନି ନାବେ ପାଦେ ଦେଇ ମରୁଅଛି ମନ ।

ମରୁଅଛି ମନ କିନ୍ତୁ ପାରୁନାହିଁ ମରି ।

କିମ୍ବା ବୁଡ଼ିଯାଉ ନାହିଁ ମୋ ଜୀବନ-ତରୀ

ଯାବତ ନ ହେବ ମୋର ପାପଫଳ ଶେଷ

ତାବତ ଏ ଦଶା ପରା ନ ଘୁଞ୍ଚିବ ଲେଶ ।

ହେ ବିଧେ ! ଏତକି ତୁମ୍ଭ ପାଦେ ନିବେଦନ,

ଯେତେ କଷ୍ଟ ଦେବ ତାହା ସହିବ ଜୀବନ ।

କିନ୍ତୁ କୁଶଳରେ ଫେରୁ ମୋ ପ୍ରାଣ ନନ୍ଦନ,

ଦେଖିବି ତା’ ସୁଧାମୟ-ଚନ୍ଦ୍ରମା-ବଦନ ।

ଆସୁ ମୋ ଜାନକୀ ମହୀ-ହୃଦୟର ହାର,

ତହିଁ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମୋର ଲକ୍ଷ୍ମଣକୁମାର ।

ଥରେ ମାତ୍ର ଦେଖେଁ ଯଦି ଶ୍ରୀରାମର ମୁଖ,

ନ ଗଣିବି ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ବର୍ଷ-ବ୍ୟାପୀ ଦୁଃଖ ।

ପତି ସଙ୍ଗେ କରିଥାନ୍ତି ତ୍ରିଦିବ-ପ୍ରୟାଣ,

ଏକା ରାମ ଦେଖିବାକୁ ରଖିଅଛି ପ୍ରାଣ ।

ପୂର୍ବଜନ୍ମେ କରିଥିଲି କେତେ କେତେ ପାପ,

କା’ ପୁତ୍ର ଛଡ଼ାଇ ତାକୁ ଦେଇଥିଲି ତାପ ।

ପକ୍ଷୀର ଶାବକ ଅବା ଆଣିଥିଲି ଧରି,

କାନ୍ଦୁଥିଲା ପକ୍ଷିଣୀ ତା କୁମରକୁ ସ୍ମରି ।

କିବା ଗାଈଠାରୁ ଭିନ୍ନ କରିଥିଲି ବତ୍ସ,

ରାବି ରାବି ଫାଟୁଥିଲା ସେ ଗାଈର ବକ୍ଷ ।

ସେସବୁ ପାତକ ମୋର ହୋଇଯାଉ ଭୋଗ,

ଥାଉ ରାମଚନ୍ଦ୍ର-ମୁଖ-ଦର୍ଶନର ଯୋଗ ।

ତା ପାଇଁ ଧରିଛି ମୋର ନିର୍ଲଜ୍ଜ ଜୀବନ

କୁଶଳରେ ଫେରୁ ମୋର ଶ୍ରୀରଘୁନନ୍ଦନ ।

ଏହିରୂପେ କେତେ କଥା କେତେରୂପେ ଭାଷି,

ଅବିରଳ ଲୋତକର ପ୍ରବାହରେ ଭାସି ।

ହା ରାମ ହା ରାମଭଦ୍ର ହା ରାମରତନ

କହି ପୁଣି ପଡ଼ିଯାନ୍ତି ହୋଇ ଅଚେତନ ।

ଏହି ଭାବେ ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ ହେଲା ଗତ,

ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ବର୍ଷ ଆସି ହେଲା ସମାପତ ।

ଦିନେ ରାଣୀ ନିଶା ଶେଷେ ଦେଖିଲେ ସ୍ୱପନେ,

ରାମ ଘେନି ଶୋଭୁଅଛି ରାଜସିଂହାସନ ।

ଜନକନନ୍ଦିନୀ ଘେନି ଶୋଭେ ରାମକୋଳ,

ବଜ୍ର(୨) ଅବତଂସେ(୩) ଶୋଭେ ଜାନକୀକପୋଳ ।

ପାର୍ଶ୍ୱେ ଛତ୍ର ଧରି ଉଭା କୈକେୟୀ-କୁମର,

ଢାଳନ୍ତି ସୌମିତ୍ରି-ଯୁଗ ଧବଳ ଚାମର ।

ଅସଂଖ୍ୟ ନୃପତି ହୋଇ ଭୂଷଣେ ଭାସ୍ୱର,

ରାମେ ଅର୍ଜିବାକୁ ମଣ୍ଡିଛନ୍ତି ସଭାଘର ।

ବ୍ୟୋମଯାନେ ଥାଇ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ଯୁବଗଣ,

କରୁଛନ୍ତି ରାମ ଶିରେ କୁସୁମ ବର୍ଷଣ ।

ରାମ ବନବାସ ଦିନୁ ଚଉଦ ବରଷ,

ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ଘୋଟିଅଛି ପ୍ରଗାଢ଼ ବିରସ ।

ଚଉଦ ବରଷ ଏବେ ହୋଇଗଲା ଶେଷ,

ନ ମିଳିଲା ଶ୍ରୀରାମର କିଛିହିଁ ସନ୍ଦେଶ ।

ଶ୍ରୀରାମ-ଦର୍ଶନ ଆଶା ହୋଇ ପଲ୍ଲବିତ,

ନଗରବାସୀଙ୍କ ପ୍ରାଣ କରେ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ।

କରିବା ପାଇଁ କି ରାମେ ପ୍ରତିଉଦ୍‌ଗମନ,

ସଜ୍ଜିତ ହେବାକୁ ବଳେ ସଭିଙ୍କ ର ମନ ।

ଯାଇ ଚିତ୍ରକୂଟ କରି ଭକ୍ତି ପ୍ରଦର୍ଶନ,

ଆଣିବାକୁ ସମତ୍ସୁକ ସଭିଙ୍କ ଜୀବନ ।

ଭାବୁଥାନ୍ତି ବାହାରିବେ ଅବଶ୍ୟ ଭରତ,

ତା’ ହେଲେ ସକଳେ ହେବେ ତାଙ୍କ ଅନୁଗତ ।

ବାଳ ବନିତାଙ୍କୁ ମାତ୍ର ରଖିଯିବେ ଘରେ,

ଏ ବିଚାର କରୁଥାନ୍ତି ସମସ୍ତେ ହୃଦରେ ।

କେ ବୋଲେ ଶ୍ରୀରାମ ଯେବେ ନ ଆସିବେ ଘରେ

ନୃପତି ନ ହେବେ ଏହି ସାକେତ(୧) ନଗରେ ।

ଯହିଁ ରାମ ତହିଁ ଧାମ କରିବି ନିଶ୍ଚୟ,

ଦେଖୁଥିବି ନିତି ରାମରୂପ ମଧୁମୟ ।

କେ ବୋଲେ ମୁଁ ଧରିଥିବି ଡୋର କଉପୀନ

ନିଶ୍ଚେ ରାମ ନ ଛାଡ଼ିବେ ଯଦ୍ୟପି ବିପିନ ।

ରହିବି ତାଙ୍କରି ପାଶେ ଯୋଗୀବେଶ ଧରି,

ରାମ ବିନା ଗ୍ରାମ ନୁହେ ଅରଣ୍ୟର ସରି ।

ତା ସହଧର୍ମିଣୀ ଶୁଣି ସ୍ୱାମୀର ବଚନ,

ବୋଲେ ତେବେ ତୁମ ସଙ୍ଗେ କରିବି ଗମନ ।

ତମ୍ଭେ ଯଦି ଯୋଗୀ ହେବ ମୁଁ ହେବି ଯୋଗିନୀ

ହୋଇଥିବି ସଦା ସୁଖ-ଦୁଃଖର ଭାଗିନୀ ।

ଦେଖ ସୀତା ନେଇ ବନ ଗଲଏେ ରଘୁପତି,

ମୋତେ ନେବା ପାଇଁ ତୁମ୍ଭ କି ଅଛି ଆପତ୍ତି ?

ହସି କାନ୍ତ ବୋଲେ ତାହା ଭାଗ୍ୟ ସିନା ମୋର

ବନ-କଷ୍ଟ ନ ଗଣିବି ସଙ୍ଗେ ଥିଲେ ତୋର ।

ବଶିଷ୍ଠଙ୍କୁ ପଚାରନ୍ତି ଶ୍ରରାମଜନନୀ,

କହ ବିଜ୍ଞବର ବର୍ଷ ମାସ ତିଥି ଗଣି ।

ଚଉଦ ବରଷ ହୋଇନାହିଁ କି ପୂରଣ,

କେବେ ବାହୁଡ଼ିବ ମୋର ଶ୍ରୀରାମ ରତନ ।

ଯେବେ ପାରିଲେ ତୁମ୍ଭ ଚରଣ-କମଳେ,

ବୋଲୁଅଛ ରାମଭଦ୍ର ଅଛନ୍ତି କୁଶଳେ ।

ଆଉ କେତେ ଦିନ ବନେ ରହିବ ମୋ ରାମ

ଅଦ୍ୟାପି କି ହୋଇନାହିଁ ବିଧି ପୂର୍ଣ୍ଣକାମ ।

ଆଉ କେତେ କଷ୍ଟ ମୋତେ ସହିବାକୁ ହେବ,

ସଦୟହୃଦୟେ ଆଜ୍ଞା କର ଗୁରୁଦେବ !

ଦିନଯାକ ବତ୍ସ ଛାଡ଼ି ଗାଈ ପାରେ ରହି,

ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲେ ସେ ବିରହ ନ ପାରଇ ସହି ।

ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଛି ଯଦି ଦୁଇ ଚାରି ଦିନ,

ରାମ ଲୋଡ଼ିଯିବାର କି ହେବ ବିଧିହୀନ ?

ଭରତର ହୃଦୟରେ ଅଛି କି ବିଚାର,

ରାମର ସମ୍ବାଦ ପାଇଁ ପେଷିଛି କି ଚାର ?

ଯଦ୍ୟପି ସେ ରାଜ୍ୟ ଛାଡ଼ି ନ ପାରିବ ଯାଇ,

ମୋ ଯିବାର ଆୟୋଜନ କରନ୍ତୁ ଗୋସାଇଁ !

ବନେ ବନେ ଲୋଡ଼ି ଲୋଡ଼ି ଆଣିବି ଶ୍ରୀରାମ,

ଯା ଉଚିତ ଆଜ୍ଞା ମୋତେ ଦିଅ ଜ୍ଞାନଧାମ !

ସ୍ୱପନରେ ଦେଖିଥିଲେ ଦେବୀ ଯେ ସକଳ,

ମୁନି ଆଗେ ବିବରିଲେ ତାହା ଅବିକଳ ।

ବିଧିସୁତ ସବୁ ଶୁଣି ବୋଇଲେ ଗୋ ବତ୍ସେ,

ରାମର ମଙ୍ଗଳ ତାହା ସୂଚୁଅଛି ସ୍ୱଚ୍ଛେ ।

ସ୍ୱପନ ତୁମ୍ଭର ଆଶୁ ହୋଇବ ସଫଳ,

କଷ୍ଟ ଶେଷ ହୋଇଅଛି ନ ହୁଅ ବିକଳ ।

ଦୁଗ୍‌ଧ ଦେବା ପାଇଁ ଗାଈ ସହିଥାଏ କଷ୍ଟ,

ଦୁହିଁଲାରୁ ବାଛୁରୀରେ ନ ଥାଏ ଆକଟ ।

ନିରୂପିତ କାଳ ଏବେ ହୋଇଗଲା ପୂର୍ଣ୍ଣ

କୁଶଳେ ଶ୍ରୀରାମଭନ୍ଦ୍ର ବାହୁଡ଼ିବେ ତୂର୍ଣ୍ଣ(୨) ।

କହି ତହିଁ ବାହୁଡ଼ିଲେ ମୁନି ନିଜାଶ୍ରମେ,

କୁମାର ଦିଦୃକ୍ଷା ରାଣୀ ବୃଦ୍ଧି କଲେ କ୍ରମେ ।

ନନ୍ଦିଗ୍ରାମେ ଲାଗିଅଛି ଭରତ ଭାବନା,

କେବେ ହେବେ ପ୍ରତ୍ୟାଗତ ରାମ ମହାମନା ।

କେଉଁ ମାର୍ଗେ ବାହୁଡ଼ିବେ ଜାଣିବି କିପରି,

ଯାଇଥାନ୍ତି ପଥକୁ ମୁଁ ନେଇ ରଥ, କରୀ ।

ଯାଇଥାନ୍ତି ରାଜଭୂଷା ରାଜପରିଚ୍ଛଦ,

ଅମାତ୍ୟ ସହିତ ଯାଇଥାନ୍ତେ ସଭାସଦ ।

ରଘୁନାଥ ହୋଇ ରାଜବେଶେ ସୁସଜ୍ଜିତ,

ଅଯୋଧ୍ୟା ନଗରେ ହୋଇଥାନ୍ତେ ବିରାଜିତ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣ-ଶିବିକା ନେଇଥାନ୍ତି ଦେବୀ ପାଇଁ,

ବେଶଭୂଷା ଧରି ଦାସୀଗଣ ଥାନ୍ତେ ଯାଇ ।

ଆଗହୁଁ କିପାଇଁ ପ୍ରଭୁ ନ ଦେଲେ ସମ୍ବାଦ,

ତୁଟି କି ପାରିଲା ନାହିଁ ଅସୁର-ବିବାଦ !

ସୈନ୍ୟ ନେଇ ପତି-ଶୂନ୍ୟ କରି ନିଜ ଦେଶ,

ଯିବା ପାଇଁ ହୋଇ ନାହିଁ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଦେଶ ।

ଏହିରୂପେ ଘାଣ୍ଟିହେଲା ଭରତଙ୍କ ଚିତ୍ତ,

ବିଚାରିଲେ ବଶିଷ୍ଠଙ୍କୁ ପୁଚ୍ଛିବା ଉଚିତ ।

ଏକାଳେ ମାନବ ଏକ ବୀରଙ୍କ ସମ୍ମୁଖେ,

ପୟରେ ପ୍ରଣମି ଉଭା ଅବନତମୁଖେ ।

ବୋଇଲା, ‘‘ହେ ଯୋଗୀବର, କହ କି କାରଣ

ଗ୍ରାମେ ରହି ଯୋଗୀବେଶ କରିଛି ଧାରଣ ।

ଏଥି ରାଜୋଚିତ ଛତ୍ର ଚାମର କାହିଁର,

ମନ୍ଦିରଟି ଅଟଇ ବା କେଉଁ ନୃପତିର ?

ରାଜଭୃତ୍ୟ ବେଶଧାରୀ ନାହିଁ କେହି ଜଣେ,

ସମସ୍ତେ ରହୁଛ ଜଟା-ବିଭୂତି-ଭୂଷଣେ ।

ଉପାସନା କରୁଅଛ ଅଥବା କାହାର,

ଏ ବିଭବେ ଥାଇ କିସ କରୁଛ ଆହାର ।

କରିଛ ତ ଯୋଗୀ-ଯୋଗ୍ୟ ମୃଗ-ଚର୍ମାସନ,

ପାଶେ କିପାଁ ରଖିଅଛ ଶର ଶରାସନ ।

ବଦନେ ପଡ଼ିଛି କିପାଁ ବିଷାଦର ଛାୟା,

କହିବ କି ଯୋଗୀବର, ମନୁ ତେଜି ମାୟା ?

ଜୟ ରାମ ରଘୁବୀର ବିପିନବିହାରୀ,

ସତ୍ୟସନ୍ଧ ସୀତାନାଥ ରକ୍ଷୋଦର୍ପହାରୀ ।

ଏତେ କହି ମୌନ ହେଲା ଆଗନ୍ତୁକ ନର,

ଚକିତ ଚାହିଁଲେ ତାକୁ କୈକେୟୀକୁମର ।

କରି ପ୍ରେମ ଗଦଗଦେ ଅଶ୍ରୁ ବିସର୍ଜ୍ଜନ,

ସସମ୍ଭ୍ରମେ ଉଠି ତାକୁ କଲେ ଆଲିଙ୍ଗନ ।

ସତ୍ୱର ଅଣାଇ ଏକ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଆସନ,

ତହିଁ ବସିବାକୁ କଲେ ସ୍ନେହ ପ୍ରଦର୍ଶନ ।

ଆସନ ସ୍ପରଶ କରି ଆଗନ୍ତୁକ ନର,

ଭକ୍ତିଭରେ ମସ୍ତକରେ ଲଗାଇଲା କର ।

ତା ଦେଖି ଭରତ ବୋଲେ, ‘‘କହ ମହାଭଗ

କେଉଁଠାରୁ ଆସି ମୋତେ କଲ ଅନୁରାଗ ।

ସଂକ୍ଷେପରେ ପ୍ରଭୁ ନାମ କଲେ ଉଚ୍ଚାରଣ,

ମରୁକ୍ଷେତ୍ରେ କଲ ଜଳକଣିକା ସେଚନ ।

ଚିରତୃଷାତୁର ତହିଁ ମୁଁ ଦୀନ ଚାତକ,

ଚଖାଇ ତା ବଢ଼ାଇଲା ପିପାସା ମାତ୍ରକ ।

ଜାଣିଛି କି କାହିଁଛନ୍ତି ରାଜୀବ-ଲୋଚନ,

କହି ବେଗେ କର ମୋର ଦୁଃଖ ବିମୋଚନ ।

କାହିଁ ବା କିରୂପେ କଲେ ଅସୁରଦମନ,

କରୁଅଛନ୍ତି କି ପ୍ରଭୁ ଶୁଭ ଆଗମନ ?

ଭରତ ମୁଁ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ବିମାତୃକୁମାର,

ତାଙ୍କ ବନନିବାସର କାରଣ ମୁଁ ଛାର ।

ଏହି ଶ୍ୱେତ ଆତପତ୍ର ଏ ଶ୍ୱେତ ଚାମର,

ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଅଟେ, ତାଙ୍କ ଦାସ ମୁଁ ପାମର ।

ଛତ୍ର ତଳେ ସେଖ ରତ୍ନପାଦୁକା ରାଜିତ,

ନିତି ନିତି ହୋଇଅଛି ଏ ଦାସେ ପୂଜିତ ।

ଏ ଦେଶର ରାଜା ସେହି କୌଶଲ୍ୟାକୁମାର,

କର ମୋତେ ପ୍ରଭୁ ଧନେ ପ୍ରହରୀ ବିଚାର ।

ଚିତ୍ରକୂଟେ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଦେଖି ଯୋଗୀବେଶ,

କରିଅଛି ଜଟ ତାଙ୍କ ଦାସ ନିଜ କେଶ ।

ଏଥେଁ-ଦେଖୁଅଛ ଯେତେ ରାଜକର୍ମଚାରୀ,

ସର୍ବେ ହୋଇଛନ୍ତି ସେହି ହେତୁ ଜଟାଧାରୀ ।

ଫଳମୂଳ ଖାନ୍ତି ପ୍ରଭୁ ବିପିନ-ବିହାରୀ,

ଏଣୁ ଦାସ ହୋଇଅଛି ଫଳମୂଳାହାରୀ ।

ପ୍ରଭୁଧନ ଶତ୍ରୁଗଣ ନ ପାରିବେ ହରି,

ତେଣୁ ଧନୁଶର ପାଶେ ରଖେଁ ମୁଁ ପ୍ରହରୀ ।

ଚିତ୍ରକୂଟେ ପ୍ରଭୁ କରିଅଛନ୍ତି ଆଦେଶ,

ବାହୁଡ଼ିବେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ବର୍ଷ ହେଲେ ଶେଷ ।

ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଗଲା ଏବେ ଚଉଦ ବରଷ,

ପ୍ରଭୁପଦ ଅଦର୍ଶନୁ ମୋ ମନ ବିରସ ।

ହେ ଭଦ୍ର, ନ କରି ଦୀନେ ବିକୃତ ବିଚାର,

କହ ବେଗେ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଶୁଭ ସମାଚାର ।’’

ଆଗନ୍ତୁକ ଶୁଣି ପୁଣି ଅତି ଭକ୍ତିଭରେ,

ବାରମ୍ବାର ପ୍ରଣମିଲା ଭରତ-ପୟରେ ।

ବୋଇଲା, ‘‘ଭୋ ବୀରବର ଜୀବନ ତୋ ଧନ୍ୟ,

ଧନ୍ୟ ରଘୁବଂଶ ଧନ୍ୟ ଅଯୋଧ୍ୟାଭୁବନ ।

ଯହିଁ ଜନମିଲ ତୁମ୍ଭେ ଶ୍ରୀରାମ ଭରତ,

ମହିମା ତୁମ୍ଭର ଧନ୍ୟ, ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭ ବ୍ରତ ।

ମନରେ ଅଛି କି ବୀର ରଜନୀବିହାର

କାହା ଅଙ୍ଗେ କରିଥିଲ ବାଟୁଳି ପ୍ରହାର ?

କେ ପଡ଼ିଲା ସେ ପ୍ରହାରେ ହୋଇ ହତଜ୍ଞାନ,

ଶ୍ରୀରାମର ଦାସ ମୁହିଁ ସେହି ହନୁମାନ ।

ଭାଗ୍ୟବଳେ ସେହି ରାତ୍ରେ ଗିରିଶୃଙ୍ଗ ନେଇ,

ଧନ୍ୟ ହେଲି ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ସନ୍ନିଧିରେ ଦେଇ ।

ଔଷଧି ତା ଯୋଗ୍ୟ ହେଲା ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସେବାର,

ଚରିତାର୍ଥ ହେଲା ମୋର ଜୀବନ ସେ’ବାର ।

ରାବଣର ବଂଶ ରାମ କରି ନିସୂଦନ,

ଆସୁଅଛି ମଣ୍ଡିବାକୁ ପୈତୃକସଦନ ।

ଆସୁଛନ୍ତି ବଇଦେହୀ ସୁମିତ୍ରାନନ୍ଦନ,

ଆରୋହି ଅମରପଥେ ପୁଷ୍ପକ ସ୍ୟନ୍ଦନ ।

ସଙ୍ଗେ ଛନ୍ତି ବିଭୀଷଣ ରାବଣ-ଅନୁଜ,

ସୈନ୍ୟ ସହ କପିରାଜ ଭାସ୍କର-ତନୁଜ ।

କାଲି ଥିଲେ ଭରଦ୍ୱାଜ ଶୁଭାଶ୍ରମ-ପଦେ,

ବିରାଜିତ ହେବେ ଆଜି ଏହି ଜନପଦେ ।

ବୁଝିବାକୁ ତୁମ୍ଭ ମନ ସରାଗ ବିରାଗ,

ଆଗେ ମୋତେ ପେଷିଛନ୍ତି ରାମ ମହାଭାଗ ।

ଦୋଷ ଯଦି ଦେଖିଥାନ୍ତି ତୁମ୍ଭ ଆଚରଣେ,

ବାହୁଡ଼ି ଜଣାଇଥାନ୍ତି ଶ୍ରୀରାମଚରଣେ ।

ବନରାଜ୍ୟେ କରିଥାନ୍ତେ ରାମ ରାଜପଣ,

ଅଯୋଧ୍ୟାନରେଶ ହୋଇ ରହନ୍ତେ ଆପଣ ।

‘‘ତୁମ୍ଭ ଦୁଃଖ ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ଶ୍ରୀରାମ ସ୍ୱପନେ,

ବରଞ୍ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଥାନ୍ତି ସେ ତାପସପଣେ ।’’

ଏତେ କହି ଦେଖାଇଲା ନିଜ କଳେବର,

ବିସ୍ମୟେ ଅନାଇ ତାକୁ କୈକେୟୀକୁମର ।

ସଲଜ୍ଜେ ସାନନ୍ଦେ ହୋଇ ବିନତବଦନ,

ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ପୁଣି କଲେ ନିବେଦନ ।

‘‘କହ ନା କହ ନା ଭାଇ, ବାଟୁଳିର କଥା,

ଦହନା ଦହନା ଆଉ ଦେଇ ମର୍ମବ୍ୟଥା ।

ମଜ୍ଜାଇଲ ରାମକଥା-ଅମୃତ-ସାଗରେ,

ବଞ୍ଚାଇଛ ଭାଇକି ମୋ ପ୍ରେମାନୁରାଗରେ ।

କି ଦେଇ ପାରିବି କରି ତୁମ୍ଭ ମନ ତୋଷ

ଏତିକି ମାଗୁଣି ମୋର କ୍ଷମା କର ଦୋଷ ।

ମୁହିଁ ତ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଅକିଞ୍ଚନ ଦାସ,

ଶୁଷ୍କ ଆଲିଙ୍ଗନ ଘେନି ଦୂର କର ପ୍ରାସ ।

ଅଧିକ କଥାକୁ ଆଉ ନାହିଁ ଅବସରା,

ଶ୍ରୀରାମଜନନୀ ଆଗେ କହୁଛି ସତ୍ୱର ।

ହେଉଛି ସଜ୍ଜିତ ପ୍ରଭୁ ପ୍ରତିଉଦ୍‌ଗମନେ,

ଦେଉିଛି ଆଦେଶ ପୁଣି ଭାଇ ଶତ୍ରୁଘନେ ।

ନଗରେ ନଗରେ ସର୍ବେ ହେବାକୁ ସଜ୍ଜିତ

କରିବାକୁ ରଘୁପତି ମାନସ ରଞ୍ଜିତ ।

ବାତଜ ନିକଟୁଁ ନେଇ ମେଲାଣି ସତ୍ୱର,

କୌଶଲ୍ୟା ଛାମୁରେ ଉଭା ଯାଇ ତରତର ।

କରଯୋଡ଼ି କହେ କରି ଚରଣବନ୍ଦନ–

‘‘ଜନନୀ ଗୋ, ଆସୁଛନ୍ତି ଶ୍ରୀରଘୁନନ୍ଦନ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ-ଶିବିକାରେ ବେଗେ ବିଜେକର ମାତଃ

ଅଦୂରେ ଭେଟିବା ଏବେ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ନାଥ ।’’

ଶୁଣି ଦେବୀ ଆନନ୍ଦରେ ହେଲେ ଗଦଗଦ,

ଦରିଦ୍ର ଲଭିଲା କିବା ବାସବ ସମ୍ପଦ ?

ଶ୍ରୁତିପଥେ କରି ରାମ-ମଥାମୃତ ପାନ,

ନିର୍ଜୀବ ଶରୀରେ ହେଲା ଆବିର୍ଭୂତ ପ୍ରାଣ ।

ବୋଇଲେ, ‘‘ବାବୁରେ, ଆସୁଅଛି ନା ଲକ୍ଷ୍ମଣ ?

କହ ବାବୁ, ଜାନକୀର କୁଶଳ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ।’’

ଭରତ ବୋଇଲେ, ‘‘ମାତଃ, ସକଳ ମଙ୍ଗଳ,

ସର୍ବେ ଆସୁନ୍ତି ସଙ୍ଗେ ଘେନି ଦଳବଳ ।’’

ସମୀପେ ସୁମିତ୍ରା ଥିଲେ ଶୁଣି ସେ ସକଳ,

ଦୁର୍ବଳ ଦେହରେ ତାଙ୍କ ସଞ୍ଚରିଲା ବଳ ।

ପାଦ ହେଲା ଭରତର ମସ୍ତକେ ବନ୍ଦିତ,

ତା ବଚନେ ହେଲା ପୁଣି ହୃଦ ଆନନ୍ଦିତ ।

ବଶିଷ୍ଠ ସମୀପେ ତହୁଁ ହୋଇ ଉପଗତ,

ଶ୍ରୀରାମ ବିଜୟ-ବାର୍ତ୍ତା କହିଲେ ଭରତ ।

ଆଣିବାକୁ ରାମେ କରି ପ୍ରତିଉଦ୍‌ଗମନ,

ସତ୍ୱର ସକଳେ ହେଲେ ଉତ୍କଣ୍ଠିତମନ ।

ଅଶ୍ୱ ଗଜ ସଜା ହେଲେ ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ନିଦେଶେ,

ରାଜଭୃତ୍ୟ ସଜ ହେଲେ ନିଜ ନିଜ ବେଶେ ।

ଚିରାଳ ପଟଳେ ହେଲା ଗଗନ ମଣ୍ଡିତ,

ଶଙ୍ଖ ଭେରୀ ନାଦେ ହେଲା ଅବନୀ ନାଦିତ ।

ପରିଚାରୀପରିବୃତା ଶିବିକା ଭିତରେ,

ବସି ବାହାରିଲେ ରାଣୀବୃନ୍ଦ ସୁଚିତ୍ତରେ ।

ବାହାରିଲେ ବଶିଷ୍ଠଙ୍କୁ ଘେନି ମୁନିଗଣ,

କେ ରଥେ କେ ଗଜପୃଷ୍ଠେ କରି ଆରୋହଣ ।

ପ୍ରଜାବୃନ୍ଦ ବାହାରିଲେ ଉଲ୍ଲାସରେ ମାତି,

ବାଳବୃନ୍ଦ ବାହାରିଲେ ଉଲ୍ଲସାଇ ଛାତି ।

ରାମ-ଦରଶନ ଆଶେ ସମସ୍ତେ ଆକୁଳ,

ନନ୍ଦିଗ୍ରାମେ ଅତି ବେଗେ ଯାଇ ହେଲେ ଠୁଳ ।

କରି ହେମପାତ୍ର ରତ୍ନ-ପାଦୁକା ସ୍ଥାପନ,

ଶିରେ ଧରି ବାହାରିଲେ ଭରତ ଆପଣ ।

ଶଶାଙ୍କଶେଖର ପରି ହେଲେ ମନୋହର,

ରାମ-ପାଦ ଳକ୍ଷ୍ୟ କରି ହେଲେ ଅଗ୍ରସର ।

ପାଦୁକା ଉପରେ ହେଲା ଚାମରଚାଳନ

ରାଜଛତ୍ର କଲା ତହିଁ ଆତପ ବାରଣ ।

ଯାଉଁ ଯାଉଁ ଭରତକୁ କହେ, ହନୁମାନ–

‘‘ଦେଖ ବୀର, ଦିଶିଲାଣି ପୁଷ୍ପକବିମାନ ।

ହେଇ ଯେ ଦିଶୁଛି ଦୂରେ ତାରକା ସମାନ,

ସେହିଟି ଆସିୁଛି ହୋଇ ବ୍ୟୋମେ ଭାସମାନ ।’’

କାହିଁ କାହିଁ ବୋଲି ତହିଁ ପଡ଼ିଲା ଚହଳ,

କେ ଦେଖିଲା, କାହା ଦୃଷ୍ଟି ନ ହେଲା ସଫଳ ।

ଯେ ଦେଖିଲା କରି ସେହୁ କର ଉତ୍ତୋଳନ,

ଅପରକୁ ସେହି ଦୃଶ୍ୟ କରାଏ ଦର୍ଶନ ।

ବୃହତ୍‌ର ବୃହତ୍ତର ହୋଇ ସେ ବିମାନ,

କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଦୃଶ୍ୟ ହେଲା ଚନ୍ଦ୍ରମା ସମାନ ।

ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ ରଥଧ୍ୱନି ଶୁଭିଲା ପ୍ରଥମେ,

ଗଭୀରୁଁ ଗଭୀରତର ହେଲା କ୍ରମେ କ୍ରମେ ।

ଦେଖୁ ଦେଖୁଁ ଉପଗତ ପ୍ରକାଣ୍ଡ ସ୍ୟନ୍ଦନ,

ଚଉଦିଗେ କରୁଅଛି ଜ୍ୟୋତି ନିଃସ୍ୟନ୍ଦନ ।

ଭରତକୁ ଚାହିଁ ରାମ ରୁହାଇଲେ ରଥ,

ଦେଖିଲେ ପାଦୁକା ଶିରେ ବହିଛି ଭରତ ।

ଜଟାଶିର ଶୀର୍ଣ୍ଣକାୟ ଭରତକୁ ଚାହିଁ,

ଶୀଘ୍ର ରଥୁଁ ଓହ୍ଲାଇଲେ ଆଲିଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ।

ଲୋତକପ୍ଳାବିତ ହେଲା ସର୍ବ ଅପଘନ,

ବୋଇଲେ, ‘‘ହେ ପ୍ରିୟ ଭ୍ରାତଃ, ପ୍ରେମ ତୋର ଧନ୍ୟ ।

ପିତୃ ଆଦେଶରେ ସିନ ମୁହିଁ ଗଲି ବନ,

ମୋ ପାଇଁ ତୋ ଯୋଗୀବେଶ ଧନ୍ୟ ଭାଇ ଧନ୍ୟ ।

ରତନମୁକୁଟ ଯେଉଁ ଶିରେ ନୁହେ ମନା,

ମୋ ପାଦୁକା ଧରୁ ତହିଁ ଧନ୍ୟ ମହାମନା ।

ତୋହୋ ବ୍ରତ ବଳେ ବତ୍ସ ଦୁସ୍ତର ସଙ୍କଟ,

ପାରହୋଇ ଉପଗତ ହେଲି ତୋ ନିକଟ ।

ଦେଖି ତୋର ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ବଦନ,

କରୁଛି ମୋ ନେତ୍ର ପ୍ରୀତିସୁଧା ଆସ୍ୱାଦନ ।

ବନେ ରହି ଯାହା କିଛି ପାଇଥିଲି ଦୁଃଖ,

ଆଜି ସବୁ ପାସୋରିଲି ଚାହିଁ ତୋ ଶ୍ରୀମୁଖ ।’’

ତହୁଁ ତାକୁ କରିବାକୁ ପ୍ରେମ ଆଲିଙ୍ଗନ

ବଢ଼ାନ୍ତେ ଶ୍ରୀହସ୍ତ, ବୀର ଧଇଲା ଚରଣ ।

ଆନନ୍ଦାଶ୍ରୁଜଳେ ତାହା କରି ପ୍ରକ୍ଷାଳନ,

ଭକ୍ତି-ଗଦଗଦ ସ୍ୱରେ କଲା ନିବେଦନ ।

‘‘ଜୟ ରଘୁକୁଳ-ସିନ୍ଧୁଜାତ ସୁଧାକର,

କୌଶଲ୍ୟା ବାସବୀ(୩) କୋଳେ ଉଇଁ ମନୋହର ।

ବନବାସ-ଘନ କରିଥିଲା ଆବରଣ,

ଭୁବନମଙ୍ଗଳ ଥିଲା ତହିଁର କାରଣ ।

ଦାନବ-ତିମିର-କୁଳ କରି ପରାଜିତ,

ନିର୍ମଳ ଗଗନେ ଆସି ହେଲେ ବିରାଜିତ ।

ବୈଦେହୀ-କୌମୁଦୀ ପଦ ସଂସ୍ପରଶ କରି,

ଅଯୋଧ୍ୟା-କୁମୁଦ-ବନ ମୁଦେ ଯାଉ ଭରି ।

ଗୁଣର ସାଗର ନାଥ ଦୟାର ଆକର,

ପରଦୋଷ-ନଦୀଜଳ ଗୁଣରୂପେ ଧର ।

ତୁମ୍ଭଠାରେ ପଡ଼ି ତାହା ଗୁଣେ ହୁଏ ଲୀନ,

ଗୁଣ ତୁମ୍ଭ ବୁଦ୍ଧି ବିନା ହୁଏ ନାହିଁ କ୍ଷୀଣ ।

ମୋ ଜନନୀ କଲା ତହିଁ ଅନଳ କ୍ଷେପଣ,

ଦାହ କି କରନ୍ତା ବହ୍ନି ଲିଭିଲା ଆପଣ ।

କ୍ଷେପିକାର ହସ୍ତଦାହ ମାତ୍ର ହେଲା ସାର,

ତହିଁ ଶାନ୍ତି-ବାରି ଦିଅ ଶାନ୍ତିର ଭଣ୍ଡାର ।

ମସ୍ତେକ ମୋ ଦେଇଅଛ ଯେଉଁ ଗୁରୁଭାର

ନିଜ ଭାର କର ନିଜ ହସ୍ତରେ ଉଦ୍ଧାର ।

ସେବୁଥିବି ଶ୍ରୀ ଅମଳ କମଳ-ଚରଣ,

ଶରଣବତ୍ସଳ ସେ ମୋ ଆଜନ୍ମ ଶରଣ ।

ପାଦୁକାବିହୀନେ ଦିଶୁଅଛି ଅସୁନ୍ଦର,

ବୋଲି ତାହା ଖଞ୍ଜିଦେଲେ ଶ୍ରୀରାମ-ପୟର ।

ଶ୍ରୀରାମ ବୋଇଲ, ‘‘ବତ୍ସ ! ଜନନୀ ତୋ ଧନ୍ୟ,

ଯା’ର ଗର୍ଭେ ଜାତ ତୁହି କୁମରରତନ ।

ତାଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ପିତା ହେଲେ ଭୁବନବିଶ୍ରୁତ,

ସ୍ୱର୍ଗସିଂହାସନ ତାଙ୍କ ହେଲା ସୁବିସ୍ତୃତ ।

ପ୍ରତିଶ୍ରୁତଦାନେ ପିତା ହେଲେ ପୁଣ୍ୟଯଶା,

ସମୁନ୍ନତ କଲେ କୁଳ ଧରମର ଦଶା ।

ହୋଇ ନାହିଁ ଜନକଙ୍କ ନିଷ୍ଫଳ ମରଣ,

ଚିରକାଳ ଲୋକ ତାଙ୍କୁ କରିବ ସ୍ମରଣ ।

ଧର୍ମ ଅନୁରୋଧେ ଯେହୁ କରେ ପ୍ରାଣଦାନ,

ସେ ବୋଲାଇଥାଏ ରଘୁବଂଶରେ ପ୍ରଧାନ ।

ନଶ୍ୱର ଶରୀର ମାତ୍ର ପିତା ଦେଲେ ଛାଡ଼ି,

ବସିଛନ୍ତି ସ୍ୱର୍ଗେ ଉଚ୍ଚ ସିଂହାସନ ମାଡ଼ି ।

ବନବାସେ ମୋର ହୋଇ ନାହିଁ ଅମଙ୍ଗଳ,

କଷ୍ଟ ଯାହା ହେଲା ତହୁଁ ଫଳିଲା ସୁଫଳ ।

ପାଇଲି ମୁଁ ବହୁ ସିଦ୍ଧ ମୁନିଙ୍କ ଦର୍ଶନ,

କେତେ ଅବା ପୁଣ୍ୟତୀର୍ଥ କଲି ପର୍ଯ୍ୟଟନ ।

ଦେଖିଲି ମହୋର୍ମ୍ମିମୟ ଦକ୍ଷିଣ ସାଗର,

କନକ-ପ୍ରାସାଦମୟ ଅସୁର-ନଗର ।

ଲଭିଲି ସୁଗ୍ରୀବ ପରି ବାନ୍ଧବରତନ,

ଉପକାରୀ ହନୁମାନ, ମିତ୍ର ବିଭୀଷଣ ।

ପାଇଲି ତ୍ରିପୁରଜୟୀ ରାବଣର ରଣ,

ବଂଶବୈର ରକ୍ତେ କଲି ପିତୃ ସନ୍ତର୍ପଣ ।

ଦେଖିଲି ତ୍ରିଦିବବାସୀ ପିତାଙ୍କ ଚରଣ,

ପୁଷ୍ପକରେ ବସି କଲି ବ୍ୟୋମ ବିଚରଣ ।

ରଘୁବଂଶ ପକ୍ଷେ ଏହା ନୁହେଁ କି ଗୌରବ ?

ଏ କୀର୍ତ୍ତି-କୁସୁମେ କିଛି ନାହିଁ କି ସୌରଭ ?

ଯୁବରାଜ ହୋଇ ଯେବେ ବସିଥାନ୍ତି ଘରେ,

ପାରନ୍ତା କି ଘଟି ଏହା ମୋହର ଭାଗ୍ୟରେ !

ବିଲୋକିଲି ଲକ୍ଷ୍ମଣର ଦୃଢ଼ ଭ୍ରାତୃଧର୍ମ

ଅଟଳ ସାହସ ସହ ପ୍ରବଳ ବିକ୍ରମ ।

ସେପରି ତୁ ରଘୁବଂଶ ସୁଯୋଗ୍ୟ ନନ୍ଦନ,

ତୋତେ ଭ୍ରାତୃରୂପେ ପାଇ ଜୀବନ ମୋ ଧନ୍ୟ ।

ଏହି ଯେ ବିପଦ-ବନ୍ଧୁ କିସ୍କିନ୍ଧା-ଭୂଷଣ,

ଏହି ମୋର ଭାଗ୍ୟଲବ୍‍ଧ ମିତ୍ର ବିଭୀଷଣ ।

ଅସୁର-ଆହବାର୍ଣ୍ଣବେ ହୋଇ କର୍ଣ୍ଣଧାର,

ଆମ୍ଭ ଭାଇ ଦିଓଟିଙ୍କି କରିଛନ୍ତି ପାର ।

ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା କର ବାବୁ ଏହାଙ୍କୁ ସାଦରେ,’’

ବୋଲି ତାଙ୍କୁ ଦେଖାଇଲେ ପ୍ରେମ-ଗଦ୍‍ଗଦରେ ।

ପ୍ରଗାଢ଼େ ଭରତ କରି ପ୍ରେମ ଆଲିଙ୍ଗନ,

ମଧୁର ଭାଷଣେ ମୁଗ୍‍ଧ କଲେ ତାଙ୍କ ମନ ।

ଅମାୟିକ ଭରତଙ୍କ ଦେଖି ବ୍ୟବହାର,

ଧନ୍ୟ ବୋଲି କଲେ ସର୍ବେ ପ୍ରଶଂସା ଅପାର ।

ପ୍ରଭାତ-ଅରୁଣ-କାନ୍ତି ଜାନକୀ ଚରଣେ,

ତା’ପରେ ପଡ଼ିଲା ବୀର ସଲଜ୍ଜ ବଦନେ ।

ଶୋକରୁଦ୍ଧ କଣ୍ଠେ କିଛି ନ ପାରିଲା କହି,

ଶୀର୍ଣ୍ଣପଦ ଚାହିଁ ହୃଦେ ମାତୃ ହେଲା ଦହି ।

ଭରତ ଜଟିଳ ଶିରେ ଶ୍ରୀମତୀ ପୟର,

ଶମ୍ଭୁଶିରେ ପଦ ପ୍ରାୟେ ହେଲା ମନୋହର ।

ଅଥବା ଶୈବାଳ-ବନେ ନବ ଇନ୍ଦିବର,

ବିକଶିତ ହେଲାପରି ଦିଶିଲା ସୁନ୍ଦର ।

ତହୁଁ ଯାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କଲେ ଆଲିଙ୍ଗନ,

ଦେଖିଲେ ବାଣଜ କ୍ଷତ ଅଙ୍ଗେ ଅଗଣନ ।

ଆଉଁସି ଆଉଁସି ହେଲେ ମରମେ ବ୍ୟଥିତ,

ଲୋତକ-ବାଷ୍ପରେ କରି ଶରୀର ପ୍ଳାବିତ ।

ବୋଇଲେ, ‘‘ଏ ରଘୁବଂଶେ ଜନ୍ମ ତୋର ସାର,

ଅକ୍ଷତ ଶରୀର ଦେଖ ମୁହିଁ କୁଳାଙ୍ଗାର ।

ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶତ୍ରୁଘନ ଯଥାବିଧି ମାନ୍ୟ

କରି, ଲାଭ କଲେ ସ୍ନେହ ସାଦର ସମ୍ମାନ ।

ଭରତ ଶତ୍ରୁଘ୍ନ କରେ ହୋଇ ଆଲିଙ୍ଗିତ,

ସର୍ବ ସେନାପତି ତହିଁ ହେଲେ ସମ୍ମାନିତ ।

ଶ୍ରୀରାମ ଜାନକୀ ସଙ୍ଗେ ସୁମିତ୍ରାନନ୍ଦନ,

ଯାଇ କଲେ ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ ପୟରବନ୍ଦନ ।

ବନ୍ଦିଲେ କୌଶଲ୍ୟାପଦ, ସୁମିତ୍ରାଙ୍କ ପଦ,

ମଣିଲେ ରାଣୀଏ ତାହା ଦୁର୍ଲଭ ସମ୍ପଦ ।

ସାଗ୍ରହେ ସସ୍ନେହେ ହୋଇ ଅତି ତରତର

ଆଉଁସିଲେ ମାତାଦ୍ୱୟ ପୁତ୍ର କଳେବର ।

ଦେଖିଲେ ଶରୀର ହୋଇ ଶରରେ ଆହତ,

ସବୁଆଡ଼େ ରହିଅଛି ଦରଶୁଷ୍କ କ୍ଷତ ।

ବୋଇଲେ ହା ବିଧି ଏହି ରମ୍ୟ ଅପଘନେ,

ଏ କ୍ଷତ ଲାଞ୍ଛନା ହେବା ଥିବା ତୁମ୍ଭ ମନେ ।

ସକଳଙ୍କ ସୁଧାକର କୀଟଦ୍ରଷ୍ଟ ଫୁଲ,

ଦେଖିବାକୁ ମନ ତୁମ୍ଭ ସତତ ଆକୁଳ ।

ରାମ-ଶ୍ୟାମ ଘନୁ ପଡ଼ି ଆନନ୍ଦ-ଆସାର,

ଶୋକବନ୍ଧ ଭାଙ୍ଗି ତାଙ୍କ ବହିଗଲା ଧାର ।

ଆନନ୍ଦ-ସରିତ-ସ୍ରୋତେ ଯାଇ ହେଲା ଲୀନ,

ପରିପ୍ଳୁତ କରିଦେଲା ନୟନପୁଳିନ ।

ବୈଦେହୀଙ୍କି ଆଣି ପୁଣି ବସାଇଲେ ଅଙ୍କେ,

ଅମୂଲ୍ୟନିଧିକି ଯଥା ଧରିଥାନ୍ତି ରଙ୍କେ ।

ପୁଷ୍ପମାଳ ପରି ବଧୂ ଲାଗିଲେ ଉଶ୍ୱାସ,

ଜନକ-ଦୁହିତା ବୋଲି ନ ହେଲା ବିଶ୍ୱାସ,

ଦ୍ୱିତୀୟା ଶଶାଙ୍କ ପରି ଶୀର୍ଣ୍ଣ କଳେବର,

ଚାହିଁ ତାଙ୍କୁ,ଅଶ୍ରୁ ବହିଗଲା ଝରଝର ।

ଅନାଇଲେ ପୁନଃ ପୁନଃ ଆଉଁସି ଶ୍ରୀମୁଖ,

ବୋଇଲେ,‘‘ହା ବତ୍ସେ ! କେତେ ପାଇଗଲ ଦୁଃଖ ।

ପୁନଃ ପୁନଃ ମୁଖ ପୋଛି ଦୁକୂଳ ଅଞ୍ଚଳେ,

ଦେଖି ଦେଖି ଭାସୁଥାନ୍ତି ନୟନର ଜଳେ ।

ଅଯୋଧ୍ୟାବାସୀଏ ଏଣେ କେ ଦେଖଇ ରଥ,

କେବା ବିଭୀଷଣ ମୁଖ ଦର୍ଶନରେ ରତ ।

କେହି ଅବା ସୁଗ୍ରୀବଙ୍କୁ ଲୋଡ଼େ ହୋଇ ବ୍ୟସ୍ତ,

କେ ଅବା ପୁଷ୍ପକ ଛୁଇଁ ଶିରେ ଦିଏ ହସ୍ତ ।

ବୟୋଽଧିକେ ପ୍ରଶ୍ନ କରି କରି ଶିଶୁଗଣ,

ଚିହ୍ନିଲେ ବିପିନାଗତ ଶ୍ରୀରାମ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ।

ବାଲ୍ୟକାଳୁଁ ରାମ ରୂପ ନଥିଲେ ତ ଦେଖି,

ହୃଦପଟେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରୂପ ଥିଲେ ଲେଖି ।

ଦେଖିଲେ ସେ ରୂପ ଏବେ ଅତୁଳ ସୁନ୍ଦର,

ଏ ହୀରକ ପାଇ ଦୂର କଲେ ସେ ପଥର ।

ସୈନ୍ୟସବୁ ଆସିଥିଲେ ଶ୍ରୀରାମ ଗହଣେ,

ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେ ଲାଗିଲେ ଏଣେତେଣେ ବିଚରଣେ ।

ଦୀର୍ଘନଖ ରୁକ୍ଷକେଶ ଶ୍ମଶ୍ରୁଳବଦନ,

ପରିହିତ କଉପୀନ କୌଷେୟ ବସନ ।

ଗୁଞ୍ଜମାଳ ସଙ୍ଗେ ତାଙ୍କ ରତ୍ନ ଅଳଙ୍କାର,

ଅଯୋଧ୍ୟାବାସୀଙ୍କ ନେତ୍ରେ ଦେଲା ଚମତ୍କାର ।

ଗୋଟିଏ ନ ଥିଲେ ଋକ୍ଷ ରାକ୍ଷସ ବାନର,

ବେଶ ମାତ୍ର ଭିନ୍ନ କିନ୍ତୁ ସର୍ବେ ଥିଲେ ନର ।

ଅଭିଷେକ ଆୟୋଜନ ଲାଗିଲା ସତ୍ୱର,

ଜଟା ତ୍ୟାଗକଲେ ରାମ ସୁମିତ୍ରାକୁମର ।

ନଖ କାଟି କ୍ଷୌର କଲା ନିପୁଣ ନାପିତ,

ପବିତ୍ର ସଲିଳେ ଦୁହେଁ ହେଲେ ସୁସ୍ନାପିତ ।

ମହାମୂଲ୍ୟ କ୍ଷୌମବାସ କଲେ ପରିଧାନ,

ଘେନିଲେ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗେ ଦିବ୍ୟ ଅଙ୍ଗରାଗମାନ ।

ରତ୍ନ ଆଭରଣେ ହେଲା ବିଗ୍ରହ ମଣ୍ଡିତ,

ଭରତ ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ହେଲେ ସେରୂପ ସଜ୍ଜିତ ।

ଶ୍ରୀରାମଜାୟାଙ୍କୁ ଦାସୀ କରି ସୁମାର୍ଜିତ,

ଅଲକ୍ତକ ରାଗେ କଲା ଶ୍ରୀପଦ ରଞ୍ଜିତ ।

କରାଇଲା ପରିଧାନ ଅମୂଲ୍ୟ ବସନ,

ଅବୟବେ ମଣ୍ଡିଦେଲା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଭୂଷଣ ।

କପାଳରେ ଦେଲା ରମ୍ୟ ସିନ୍ଦୂରର ବିନ୍ଦୁ,

ଦିଶିଲା ତା ତାରାମୟ ନଭେ ଯଥା ଇନ୍ଦୁ ।

କବରୀ ସାଜିଲା ଦେଇ ମଞ୍ଜୁ ପୁଷ୍ପପୁଞ୍ଜ,

ଦିଶିଲା ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଯଧା ଶୋଭାର ନିକୁଞ୍ଜ ।

ଅଭିଷେକ ପାଇଁ ହେଲା କନକ-ମଣ୍ଡପ,

ମଣ୍ଡପେ ମଣ୍ଡିତ ହେଲା ଚାରୁ ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ।

ଚନ୍ଦ୍ରାତପେ ନାନା ବର୍ଣ୍ଣ ପୁଷ୍ପ ମାଳ ମାଳ,

ଗୁଚ୍ଛ ଗୁଚ୍ଛ ଲମ୍ବି, ଲମ୍ବ କଲେ ଶୋଭା-ଜାଳ ।

କୁସୁମ ସୁବାସେ ବାସମୟ ହେଲା ସ୍ଥଳ,

ଦିଗବ୍ୟାପୀ ନଭବ୍ୟାପୀ ହେଲା ପରିମଳ ।

ରତ୍ନପୀଠେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ହେଲେ ବିରାଜିତ,

ବାମଭାଗେ ହେଲେ ତାଙ୍କ ବୈଦେହୀ ରାଜିତ ।

ବଶିଷ୍ଠ ଉଠିଲେ କରେ ଧରି ତୀର୍ଥଜଳ,

ଢାଳିଲେ ଶ୍ରୀରାମ ଶିରେ ଉଚ୍ଚାରି ମଙ୍ଗଳ ।

ବାମଦେବ ଗଉତମ ସଙ୍ଗେ କାତ୍ୟାୟନ,

ଜାବାଳି, କାଶ୍ୟପ ଆଦି ମହାଋଷିଗଣ ।

ଅଭିଷିକ୍ତ କଲେ ରାମେ ଦେଇ ବାସବାରି,

ସୁଗମ୍ଭୀର ବେଦମନ୍ତ୍ରେ ମଙ୍ଗଳ ଉଚ୍ଚାରି ।

ପରେ ଅଭିଷେକ କଲେ ଋତ୍ୱିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ,

ଅମାତ୍ୟ ବଣିକ ଆଦି ପୌରଜନଗଣ ।

ଚରଣଚୁମ୍ବିତ ବେଣୀ କୁସୁମଭୂଷଣା,

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଜରି-କୁସୁମିତ-ସୁରଙ୍ଗ-ବସନା ।

ସୁକୁମାରୀ-କୁମାରୀଏ ଧରି ସ୍ୱଚ୍ଛ ନୀର,

ସଲଜ୍ଜ ବଦନେ ସିକ୍ତ କଲେ ରାମ-ଶିର ।

ବଶିଷ୍ଠ ଶ୍ରୀରାମ-ଭାଲେ ସିନ୍ଦୂର ଚନ୍ଦନ

ଦେଇ, କଲେ ମୁକୁଟରେ ମସ୍ତକ ମଣ୍ଡନ ।

ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ଧଇଲେ ଛତ୍ର ସୁଗ୍ରୀବ ଚାମର,

ଚାମର ଢାଳିଲେ ପୁଣି ବିଶ୍ରବାକୁମର ।

ବେନି ପାର୍ଶ୍ୱେ ଉଭା ହେଲେ ଭରତ ଲକ୍ଷ୍ମଣ,

ବିଘ୍ନନାଶ ପାଇଁ ଧରି ଶର-ଶରାସନ ।

ସମକ୍ଷେ କନକ କୁମ୍ଭ ହୋଇ ସଂସ୍ଥାପିତ,

ସୁବର୍ଣ୍ଣପ୍ରଦୀପ ତେଜେ ହେଲା ପ୍ରଦୀପିତ ।

ଅଗ୍ରେ ଉଭା ନତଜାନୁ ପବନନନ୍ଦନ,

ଯୁଗ୍ମକରେ କଲା ରାମ-ଚରଣବନ୍ଦନ ।

ବାଜିଲା ଅସଂଖ୍ୟ ଶଙ୍ଖ ସୁଦୀର୍ଘ ନିସ୍ୱନେ,

ଘଣ୍ଟ ଗରଜିଲା ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ବିତାଡ଼ନେ ।

ବାଜିଲା ବିବିଧ ସ୍ୱରେ ଭେରୀ ବଂଶୀ ବୀଣା,

ଗାଇଲେ ସଙ୍ଗୀତ ବହୁ ସଙ୍ଗୀତପ୍ରବୀଣା ।

ନିନାଦିଲା ମନ୍ଦ୍ରନାଦୀ ମୃଦଙ୍ଗ ମର୍ଦଳ,

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ନୃତ୍ୟ କଲେ ନଟ ଦଳ ଦଳ ।

ନାଚିଲେ ଦିକ୍‍ପାଳଗଣ କରି ମନ୍ଦ୍ର ନାଦ,

ଗିରିଦରୀ ନୃତ୍ୟ କଲା ପାଇ ସେ ସମ୍ବାଦ ।

ଉଲ୍ଲାସେ ନାଚିଲା ମହୀ ମଣ୍ଡି ସମୀରଣ,

କାନନରେ ନୃତ୍ୟ କଳେ ତରୁଲତାଗଣ ।

ଅରବିନ୍ଦବୃନ୍ଦ ନୃତ୍ୟ-ସରେ ଆନନ୍ଦରେ,

ଆନନ୍ଦ ନାଚିଲା ଜନ ହୃଦୟ-କନ୍ଦରେ ।

ପାତାଳରେ ନୃତ୍ୟ ସ୍ୱର-ବିମୁଗ୍‍ଧ ନାଗର,

ଊର୍ମି ତୋଳି ନୃତ୍ୟ କଲା ମହୋର୍ମି ସାଗର ।

ନାଚିଲା କଲ୍ଲୋଳ ବ୍ୟାଜେ ସରଯୂଜୀବନ,

ଗାଇଲା ସଙ୍ଗୀତ କରି କଳକଳ ସ୍ୱନ ।

ବନ୍ଦିଗଣ ମହୋଲ୍ଲାସେ କରି ଉଚ୍ଚ ରବ,

ଗାଇଲେ ଶ୍ରୀରାମ-କୀର୍ତ୍ତି ମହିମା ଗୌରବ ।

ଜୟ ଦେବ ମନୁବଂଶ ଅବତଂସ-ମଣି,

ଜୟ ଜୟ ରଘୁକୁଳ-କମଳ-ତରଣି(୪)

ବୀରଦର୍ପହର ହରଧନୁ-ବିଭଞ୍ଜନ,

ତାଡ଼କା-ତାଡ଼ିତ-ମୁନି-ମାନସ-ରଞ୍ଜନ ।

ଦୁର୍ଦ୍ଦମ-ଦାନବଦଳ-ଶଲଭ-ଅନଳ,

ସହୃଦୟ ସୁହୃଦ୍‍ବର ଧାର୍ମିକର ବଳ ।

ତ୍ରିଦଶ(୫) ଦ୍ୱିଷତ୍(୬) ଦଶ-ବଦନ-ମର୍ଦ୍ଦନ,

ଶୂର(୭) ସୁର(୮) ସୁରପତି ଆନନ୍ଦବର୍ଦ୍ଧନ ।

ଜୟ ଲୋକ-ଅଭିରାମ ନୟନାଭିରାମ,

ମଙ୍ଗଳ କୁସୁମମୟ ସୁରମ୍ୟ ଆରାମ ।

ବନ୍ଦୀବାକ୍ୟେ ଗାଇ ତବ ସ୍ତବନ ଭାରତୀ,

ଏହି କାଳେ ଦେଉଅଛୁଁ ମଙ୍ଗଳ ଆରତି ।

ବାଜୁ ଶଙ୍ଖ ବାଜୁ ଘଣ୍ଟା ମଙ୍ଗଳ ମହୁରି,

ଜୟ ରାମ ଜୟ ରାମ ପଡ଼ିଯାଉ ହୁରି ।

ଦୀପ୍ତ ହେଉ ସମୁକୁଟ ବଦନମଣ୍ଡଳ,

ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ହେଉ ସୀତା ବଦନ-କମଳ ।

ଦିଅ ଏବେ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଗାଈ,

ଦୁଗ୍‍ଧ ପିଇ ବୁଲୁଥିବେ ତୁମ୍ଭ ଗୁଣ ଗାଇ ।

ତ୍ରିଂଶ କୋଟି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୁଦ୍ରା ନିଅନ୍ତୁ ତାପରେ,

ସୁକର୍ମନିରତ ଥିବେ ଉତ୍ତମ ରୂପରେ ।

ସୁଗ୍ରୀବଙ୍କୁ ଦିଅ ମଣିମୟ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣହାର,

ବୈଦୂର୍ଯ୍ୟ କେୟୂର ପାଉ ବାଳିର କୁମାର ।

ଚନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭ ମୁକ୍ତାହାର ଦିଅ ପ୍ରିୟା କରେ,

ପ୍ରସନ୍ନେ ଦିଅନ୍ତୁ ସେ ତା ପବନକୁମରେ ।

ପାଶେ ଛନ୍ତି ଆଉ ଯେତେ ସେନାପତିଗଣ,

ଦିଅ ତାଙ୍କୁ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ର କନକ-ଭୂଷଣ ।

ଉତ୍କଳୀୟେ ବସିଅଛୁଁ ଯୋଡ଼ି ବେନିକର,

ଆମ୍ଭ ପ୍ରତି ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ଅନୁଗ୍ରହ କର ।